Тема: ”Рәвешләриле”нә сәяхәт.
Максат: Укучыларныңрәвештемасыбуенчабелемнәренсистемалаштыру, тугантелнеңматурлыгынтояргаөйрәтү; рәвешләрнеүңсөйләмтеленбаетудагыәһәмиятеначыклау.
Җиһазлау: Карточкалар, ромашка чәчәге, жетоннар, презентация.
Дәресбарышы.
1. Оештыру өлеше.
- Исәнмесез, укучылар! Хәерлекөн. Бар җирдәаклык, сафлыкхөкемсөрә. Мин табигатьнеңаклык, сафлыкнурларынкүңелегезгәиңүентелим. Менәшундыйтеләк – омтылышларбеләндәресебезнебашлыйбыз.
2. Актуальләштерү.
-Хәзер мин сезгәсүзтезмәләрәйтәм , ә сезаларныберсүзбеләнгенәәйтергәтиешбуласыз. Кроссворд чишү.
Бердәтуктаптормыйча.
Чәчәккебек.
Венгр телендәсөйләшү.
Күптәнбулган.
Якындагына.
- Укучылар, без “Рәвеш” темасынүттек. Бүгенгедәрестә “Рәвешләриле”нәсәяхәткәчыгарбыз. (слайд1) Сәяхәткәкиткәнче, рәвешбуенчабелемнәрнекабатлапкитик. Терәк конспект буенча “Рәвеш” сүзтөркеметурындасөйләрбез.(2-3 укучысөйли) (слайд 2,3)
- Без әлерәвешнеңиңмөһим грамматик билгесенәйтмәдек.
(слайд4) “Ачкыч”ярдәмендәбувакланмаларныңурыннарыналмаштырып, рәвешнеңиңмөһим грамматик билгесеначыклыйк.
- Рәвешләрморфологикяктантөрләнмиләр.(слайд5)
- Индесәяхәткәчыгарга да озаккалмады. Рәвешсүзтөркеменеңбилгеләмәсекилепчыгарлыкитеп , ромашка таҗларынаҗөмләләрязарга. (слайд6)
Рәвеш – мөстәкыйльсүзтөркеме.
Рәвеш - эш яки хәлнеңбилгесенбелдерә.
Ничек? ни рәвешле? Кайчан? Кайда? кебексорауларгаҗавапбирәләр.
Морфологикяктантөрләнмиләр.
Җөмләдәкүпвакыттахәлбулалар.
Төркемнәргәбүленәләр.
Рәвешләрясалышларыбуенча: тамыр, кушма, парлы, ясалмарәвешләрбулалар.
- Укучылар, сәяхәтебезнеңтопографиккартасынаигътибаритик.
(слайд7)
- Беренчетукталыш “Семантик төркемчәләр “ тигезлеге.
Бирем: Мәкальһәмәйтемнәрнеязыпалырга, рәвешләрнетабып,
төркемчәләренбилгеләргә. Карточкаларбеләнэш.
Карточка
Айныңйөзетулыбулып күп тормас.
Күренгән тау ерак булмас.
Таугаменүе кыен, төшүе ансат.
Шәп акканчишмәнеңбашы якын була.
Яман гадәт тиз йога.
Биек күтәрелгәнегылудан курка.
Еракка куйсаң, якыннан алырсың.
Бүген көләрсең, иртәгә еларсың.
Былтыр кысканга, быел кычкырмыйлар.
Көндез чыраяндырган, кичен көләрләрүзеңнән.
Көпә-көндез чыраяндырмыйлар.
Өстә булганны, аста көт.
- Икенчетукталыш “Рәвешләрясалышы” елгасы.
Бирем: Укытучырәвешләрәйтә, укучылар сигнал карточкаларданфайдаланып, җавапбирәләр.
Т - тамыр р.
+ - кушма р.
Я - ясалма р.
П - парлы р.
(слайд8) Тиз, русча, яланаяк, ачыктан-ачык, җәен, акчалата, балдай, кинәт, бервакыт, көпә-көндез, яланөс, сирәк-мирәк, беркөн, күгәрчендәй, аз, көн-төн, юри, минемчә.
- “Кызыклы грамматика” шәһәренәкилепҗиттек. Мондатуктап, “Рәвеш” темасынакарагансорауларгаҗавапларэзләү.
Сораулар. (слайд9)
Нинди балык ел фасылынбелдерүчерәвешкә “адаш” булыпйөри? (җәен )
Ниндиборынгысугышкоралына “ү” хәрефенөстәпязсак, рәвештабарбыз? ( җәя+ү )
Әтиеңнеңәтисесиңа кем булганны бел дә, шулсүзнеңберенчеиҗегенә рус телендәге “мин” сүзенялгап, рәвеш яса. (ба+я )
”Керән” сүзендәгехәрефләрнеңурыннарыналыштырып, рәвеш яса. ( әкрен )
Рәвешкилепчыксынөчен, “заман” сүзендәгениндихәрефбеләналыштырыргакирәк? ( Һаман )
Ә, е, и, з, к, н, р, т хәрефләренгенәкулланып, үзара антоним булганикерәвешясарга. ( әкрен—тиз )
”Төн” һәм “кыска”сүзләренеңантонимнарынбелеп, шуларныкушыпрәвеш яса. ( көнозын )
Г.Тукай “Шүрәле” әкиятендәКырлайурманнарындаберчиләкҗиләкҗыютизлегенниндирәвешярдәмендәтасвирлаган? ( күзачыпйомганчы )
- Менәбез “Күзачыпйомганчы “ дигәнурманга да килепҗиттек. Яшел урман аланында ял итепалыйк. Рәвешләркергәнҗырларҗырлыйк.
1. Иңэлекбу тел белән
Әнкәмбишектәкөйләгән,
Аннарытөннәр буе
Әбкәмхикәятсөйләгән.
(Г.Т.”Туган тел”)
2. Тау башынасалынгандырбезнеңавыл
берчишмә бар ,якынбезнеңавылга ул.
Авылыбызныңямен, суытәменбеләм,
Шуңаркүрәсөямҗаным, тәнембелән.
(Г.Т.”Туганавыл”)
3. Балаларның теле - кыңгырау,
Гелчыңгылдый ,явамеңсорау.
Барысына да җавапбиргәнсез-
Сезиңгүзәлкешеикәнсез.
(Ф.Я.”Сезиңгүзәлкешеикәнсез”)
4. Иңберенчебулып килим диеп,
Өскәматуряңакүлмәккиеп,
Хәтерлим мин әлебүгенгедәй,
Ашыга—ашыгачыгыпкиткәнем.
(Э.Мөэминова “Укытучыма”)
- Без соңгытукталышка да җиттек. “Рәвешләртавына” менүөченбезгә тест эшләргәкирәк. (слайд10)
Тест.
Рәвешниндисүзтөркеме?
А) мөстәкыйль;
Б) бәйләгеч;
В) модальлексүзтөркеме.
Рәвешнәрсәнебелдерә?
А) предметны;
Б) предметныңбилгесенбелдерә;
В) эш яки хәлнеңбилгесенбелдерә.
Рәвешниндисорауларгаҗавапбирә?
А) Нишли? Нишләде? Нишләячәк?
Б) Ничек? Кайда? Кайчан? Күпме?
В) Нинди? Кайсы?
Кая? Кайда? Кайдан? сорауларынарәвешнеңниндитөркемчәсеҗавапбирә?
А) сафрәвеш;
Б) сәбәпрәвеше;
В) урынрәвеше.
Күгәрчендәйрәвешеясалышыбуенчанинди?
А) тамыр;
Б) ясалма;
В) кушма.
Күптәнрәвешениндитөркемчәгәкерә?
А) сафрәвеш;
Б) күләм—чама;
В) вакытрәвеше.
- Укучылар, без тауныңтүбәсенәменепҗиттек. Бер-берегезнеңэшләрентикшерепбилгекуегыз. (слайд11)Хәзеркемнеңкүпме жетон җыйганынбелик.
3. Йомгаклау. Нәтиҗәясау. Билгеләр кую.
Өйэше. (слайд12)
Мин үземтурынданәрсәуйлыйм.
Минем тормыштагыхыялым.
Бөтеннәрсәнедәбулдыраалсам, мин нишләр идем?
дигәнтемаларныңберсенәхикәяязарга.
Кулланылганәдәбият.
Р.Ә.Асылгәрәева, М.З.Зиннәтова, Татар теле, 7нче сыйныф, Казан, “Мәгариф” нәшрияты, 2005.
Ф.С.Сафиуллина. Татар теленәөйрәтүнеңфәнни – методик нигезләре. Казан, 2001.
Ф.С.Сафиуллина. Тел гыйлеменәкереш, Казан, 2001.
Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Татар теленнәнтестларһәмкроссвордлар, 1998.
Н.В.Максимов. Татар теленнәнтестлар, “Мәгариф” нәшрияты.
