Ондық бөлшектер
Жай бөлшектерді бөлімсіз жазу; бөлшектің алдымен бүтін бөлігі, сонан соң бөлшек бөлігінің алымы жазылады. Мысалы, [pic] -нің ондық бөлшек түрінде жазылуы: [pic] (оқылуы: төрт бүтін оннан жеті); [pic] -дің ондық бөлшек түрде жазылуы: [pic] (оқылуы: бес бүтін жүзден он бір).
Егер бөлшек дұрыс болса, онда үтірдің алдына [pic] цифры жазылады.
[pic] -дың ондық бөлшек түрінде жазылуы: [pic] (оқылуы: 0 бүтін мыңнан 319). Ондық бөлшек екі бөліктен тұрады. Ондық бөлшектің жазылуындағы үтірдің сол жағындағы цифрлар оның бүтін бөлігін, ал оң жағындағы цифрлар бөлшек бөлігін құрайды.
Мысалы, [pic] мұндағы [pic] - бүтін бөлігі, [pic] -бөлшек бөлігі.
Ондық бөлшектің бөлшек бөлігінің цифрлары ондық таңбалар деп аталады.
Бірліктен де кіші разрядтары бар ондық жүйеде жазылған ан ондық бөлшек деп аталады.
Ондық бөлшектің соңына нөлді немесе бірнеше нөлдерді тіркеп жазғаннан немесе алып тастағаннан ондық бөлшек өзгермейді.
[pic]
Жай бөлшекті ондық бөлшек түрінде жазу үшін жай бөлшектің бөлімі [pic] және т.с.с. болатындай етіп, алымын да, бөлімін де натурал санға көбейту керек.
[pic] [pic] ; [pic] [pic] [pic]
Ондық бөлшектерді қосу үшін:
1) нөлдерді тіркеп жазу арқылы қосылғыш бөлшектердің ондық таңбаларының санын теңестіру керек.
2) ондағы аттас разрядтар бірінің астында бірі тұратындай (үтірдің астына үтір тура келетіндей) етіп жазу керек.
3) разрядтар бойынша қосып, қосындыдағы үтірді қосылғыштардағы үтірдің астына қою керек.
[pic] [pic] [pic]
Ондық бөлшектерді азайту үшін:
азайғыш және азайтқыш бөлшектердің ондық таңбаларының санын теңестіру керек.
ондағы аттас разрядтар бірінің астында бірі тұратындай (үтірдің астына үтір тура келетіндей) етіп жазу керек.
разрядтар бойынша азайтып, айырмадағы үтірді азайғыштағы үтірлерге тура келтіріп қою керек.
[pic] Ондық бөлшектерді натурал санға көбейту үшін:
үтірге назар аудармай, натурал сандарды көбейткендей көбейту керек;
шыққан көбейтіндіде оң жақтан ондық бөлшекте үтірден кейін ондық таңба болса, сонша цифрды айыру керек.
Ондық бөлшекті [pic] және т.с.с. разряд бірліктеріне көбейту үшін, ондық бөлшектің үтірін разряд бірлігінде неше нөл болса, сонша цифрға қарай жылжыту керек.
[pic]
Ондық бөлшектерді көбейту үшін:
үтірге назар аудармай, натурал сандарды көбейтуді орындау керек;
шыққан нәтижеден көбейткіштердің екеуінде үтірден кейін неше ондық таңба болса, көбейтіндіде оң жақтан сонша цифрды үтірмен айырып бөлу керек.
Ондық бөлшекті [pic] разряд бірліктеріне көбейту үшін, осы бөлшектегі үтірді разряд бірліктерінде неше нөл болса, сонша цифрға солға қарай жылжыту керек.
[pic]
Ондық бөлшекті натурал санға бөлу үшін:
1) ондық бөлшектің үтіріне назар аудармай, оны натурал санға бөлу керек;
2) бүтін бөлікті бөлу аяқталғанда, бөліндіге үтір қою керек.
Ондық бөлшекті [pic] ... разряд бірліктеріне бөлу үшін, ондық бөлшектің үтірін разряд бірліктерінде қаншы нөл болса, сонша цифрға солға қарай жылжыту керек.
[pic]
Ондық бөлшекке бөлу үшін:
1) бөлгіште неше ондық таңба болса, бөлінгіш пен бөлгіштегі үтірлерді оңға қарай сонша цифр аттап көшіру керек.
2) шыққан натурал санға бөлді орындау керек.
Ондық бөлшекті [pic] разряд бірліктеріне бөлу үшін бөлінгішегі үтірді разряд бірлігінде қанша нөл болса, сонша цифрға оңға қарай жылджыту керек (нөл бүтінді қоса есептегенде).
Ондық бөлшекті [pic] разряд бірліктеріне бөлу ондық бөлшекті [pic] ... разряд бірліктеріне көбейтумен бірдей.
[pic] [pic] [pic]
[pic] [pic]
Тапсырмалар
1. Белгісіз қосылғышты не қосындыны тап:
3. Бос орынға белгі қой: 0,725
2,75
-
- 5. Қосу ережесін қорытындылайық.
А)Үтірдің астына үтір тура келетіндей етіп,аттас разрядтар астына аттас разрядтар тұратындай етіп жазу керек.
Ә)Ондық бөлшектердің жазылуында ондық таңбаарының санын нөлдерді тіркеп жазу арқылы теңестіру керек.
Б)Үтірге көңіл аудармай қосу керек.
В)Шыққан жауапта үтірді берілген бөлшектердегі үтірдің астына келтіріп қою керек.
6. Дұрыс орында:
2,8+21,28 : (21,2-13,6) = 5,6
[pic]
7. Теңдік тура болатындай етіп, тиісті жеріне үтір қойыңдар:
43+17=6 37+586=956 995-195=8
5+999=1499 83-38=792 64-4=24
