МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .........................................................................................................3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2. 1 Байырғы қазақ өлшемдердің шығу тарихы .........................................4
2. 2 Ұзындық өлшемдері................................................................................8
2. 3 Қашықтық өлшемдері............................................................................9
ҚОРЫТЫНДЫ ...........................................................................................20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ....................................................22
Аңдатпа
Халық өлшемдері – ұлт мәдениеті мен этнографиясының қызықты салаларының бірі болып саналады. «Халық айтса, қалып атпайды» дегендей халық өлшемі анық өлшем десек, қателеспейміз. өйткені оны ата – бабаларымыз бірнеше ғасырлар бойы қолданып және сол арқылы өлшем негіздерін жасаған.
Зерттеу жұмысы негізінен үш бөлімнен тұрады:
1. Кіріспеде зерттеу тақырыбының маңыздылығы, мақсаты, халық өлшемдері туралы жалпы түсінік берілген.
2. Негізгі бөлімде қазақ халқының байырғы өлшемдерінің тарихымыздағы, мәдениетіміздегі алатын орны, олардың түрлеріне терең сипаттама беріледі. Ескі өлшемдерге қатысты пайда болған қазақтың байырғы есептері жүйеленіп, таратылады.
3. Қорытындыда ескі өлшемдердің маңызы мен пайдасы туралы айтылады.
Кіріспе
Халық өлшемдері – ұлт мәдениеті мен этнографиясының қызықты салаларының бірі болып саналады. «Халық айтса қалып айтпайды» дегендей халық өлшемі анық өлшем десек қателеспейміз. Өйткені оны ата-бабаларымыз бірнеше ғасырлар бойы қолданып және сол арқылы өлшем негіздері жасаған. Енді халық өлшемдерінің негізгі түрлеріне жеке-жеке тоқталайық:
Қазақтың ескі өлшемдерімен танысу - қызғылықты іс. Мәселен,
- ұзындық - қарыспен, қадаммен, құлашпен;
- мөлшерлі нәрселер - ыдыс-аяқпен, дорбамен;
- қашықтық - күндік, айлық жермен есептелген.
[pic]
Зерттеудің мақсаты. Қазақстан Республикасы президенті Н.Назарбаевтың “Мәдени мұра” бағдарламасында ұлттық құндылықтар мен этникалық ерекшеліктерді қолдау ерекше орын алғандығы белгілі. Осы орайда көшпелі халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан сандарға байланысты наным-сенімдерінің құпиясын ашып, сырына қанығу.
Негізгі бөлім
2. 1 Байырғы қазақ өлшемдердің шығу тарихы
Байырғы қазақ өлшемдері – қазақ халқының тұрмыс-салт ерекшеліктеріне, кәсіптік қажеттілігіне байланысты қалыптасқан өлшем бірліктері. Мысалы, «бір қыдыру жер», «түстік жер», «айшылық жол» деген сөз тіркестері қашықтықты білдіреді.
Халық өлшемдері – ұлт мәдениеті мен этнографиясының қызықты салаларының бірі болып саналады. «Халық айтса, қалып атпайды» дегендей халық өлшемі анық өлшем десек, қателеспейміз. өйткені оны ата – бабаларымыз бірнеше ғасырлар бойы қолданып және сол арқылы өлшем негіздерін жасаған.
[link] , т.б.) 1820,83 шаршы метрге тең. Алайда түрлі тарихи себептерге байланысты өлшемдік мәні бар терминдеріміз нақты мәнге ие бола алмаған. Мұның үстіне уақытпен бірге өлшемдер жиі өзгеріске ұшырап отырған.[1. ]
Орта Азия мен Қазақстанда кеңінен тараған кейбір салмақ өлшемдері: Табақ — шамамен 12 орыс фунтына тең салмақ бірлігі. Ол үлкен табақ (шамамен 11,7 — 12 кг) және кіші табақ (шамамен 3,9 — 4 кг) болып екіге бөлінеді. Үлкен табақ астық салығын төлеу кезінде, ал кіші табақ сауда-саттық, алыс-беріс жұмыстарында қолданылған. Қап — негізінен астық мөлшерін өлшеуге арналған салмақ бірлігі. Ол Орта Азия мен Қазақстанның оңт., оңт.-шығыс аудандарында шамамен 65 — 66 кг-ға, ал кей жерлерінде 6 пұтқа (96 кг), тең болған. Батпан — Ресейдің шет аймақтарында (негізінен азиялық бөлігінде) пайдаланылған салмақ бірлігі. Көне орыс жазбаларында ол 10 фунтқа тең делінеді. Ал Қазан губ-нда батпан 4,5 пұтқа теңелген. Қадақ — ертедегі шығыс елдерінің көбісінде қолданылған салмақ бірлігі. Ол Еуропада кең тараған фунт өлшеміне сәйкес келеді. Деректерге қарағанда, 19 ғ-да қадақтың мөлш. Дешті Жұмада (Тәжікстан) 317 г-ға, Қаратегінде (Тәжікстан) 634,5 г-ға, Самарқанда 409,512 г-ға тең болған. Қадақ Мысырда сұйық көлемінің өлшемі ретінде қолданылған әрі ол үлкен қадақ (1,68 л) және кіші қадақ (0,94 л) болып екіге бөлінген. Қазіргі Египеттегі қадақтың қазыналық өлшемі 2,062 л-ге тең. Мысқал — Шығыс елдерінде кең тараған салмақ бірлігі. Мысқал араб елдерінде, Үндістанда, Шығ. Африкада, Орта Азия мен Қазақстанда қазыналық өлшем ретінде пайдаланылған. Археол. деректер бойынша, б.з.б. 780 ж. мысқалдың дәл мәнін өзгеріссіз ұстау үшін, оның баламасы болып табылатын шыны сауыттар жасалған. Олар мг-ның үштен біріне дейінгі дәлдікпен істелінген. Сол сауыттардың салмағы бойынша мысқал 4,31 г-ға тең болған. Мысқал — алтын мен күміс ақшалардың, бағалы заттар, дәрі-дәрмектер мен бояулардың өлшемі ретінде қолданылған. Олар әр жерде әр түрлі мәнге ие болған: Мысырда 4,68 г, Иранда 4,6 г, Иракта 4,46 г, Үндістанда 4,538 г. 14 ғ-да қыпшақтар арасында қолданылған “Азов мысқалы” үшін 4,41 г алынған. Орта Азия мен Қазақстанды мекендеген халықтар арасында да мысқалдың бірнеше мәні ұшырасады: мысқалдың баламасына Хорезмде 4,55 г, Бұхарда 4,8 — 5,0 г, Самарқанда 4,46 г алынған. Қазақ даласында негізінен Бұхар мысқалы қолданылды. Қазақ халқының егін ш-мен айналысқан жерлерінде жер аумағын өлшеу үшін қолданған өлшем бірліктерінің ішінде ең көп тарағаны — танап. Оның алуан түрлі мәндері бар. Бұл жөнінде көне жазбалар мен саяхатшылардың мәліметтерінде қайшылықтар көп. Осы мәліметтер бойынша танаптың ең тараған мөлшері: Хорезм танабы 4097 м2-ге, Бұхар
Ғылыми жоба жалпы қойылатын талапқа сай дайындалған.Уорд нұсқасы, аңдатпалар, пікірлері, күнделігі және көрнекі жасалынған тұсаукесері (презентация) ғылыми жобаның құрылымы жүйеленген толық нұсқасын құрайды.
Ғылыми жобаның толық нұсқасын talshin.ukoz.net сайты
арқылы ала аласыз!
10
