Сыныптан тыс жұмыс.
Тақырыбы: Ұлы ғұламаларға саяхат
Мақсаты: Оқушылардыа математиктердің өмірімен,еңбектерімен
таыстыру,математикалық сауаттылықтарын дамыту.Білуге деген
қызығушылықтарын,логикалық ойлау қабілетін,қиялын дамыту,арттыру.
Тәрбиелік оқушыларды математиканы құрметтеуге,математикалық заңдылықты мәні: байқауға,бір-бірін және мұғалімді тыңдай білуге,ұстамды, зерек,шапшаң,
анғарымпаз болуға тәрбиелеу
Көрнекілігі: Ұлы математиктердің суреті,математика туралы мақал –мәтелдер,
Туылған күнді тап атты ойынның сызбасы,
қима қағаздар,шырпылар.
Барысы:
1.Ұйымдастыру кезеңі.кештің бағдарламасымен таныстыру
2.ойын шарттарымен таныстыру.
Безендіру. «Математика ақылдың музыкасы болса, музыка жанның математикасы»
(Н.Г.Черничевский)
«Математика сырларын терең білген адам дүниедегі ең ұлы адам деп саналады»
(К.Маркс)
Мұғалім.Оқушылар біз бүгін сіздермен орта Азияға саяхаттап онда білім мен өнердің,ғылы мен мәдениеттің қандай дамығандығы және олардың дамуында кімдер еңбек еткендігі туралы түсінік аламыз. Солардан бүгін Мұхамед әл -Хорезми,Әбу Насыр әл -Фараби,Әбу Райхан әл - Беруни,Омар Хайям,Әбу Әли ибн -Сина, Ұлықбектердей ұлы ғұламалардың өмірі мен еңбектерімен таныстырамыз. (5-мин)
1. Мұхамед Хорезми (783-850) (5-мин)
Әбу Әбдұлла Мұханбет ибин Мұса әл Харазми Хорезм қалассында дүниеге келген оның туылған және қайттқан жылы шамамаен алынған.Ол жастайынан білімге құштар болды.Ол табиғатың заңдылықтарын үйрену, бақылаулар,шет тілдерін үйренуге қызықты.
Хоразми математика,астрономия,географияпәндерін үйреніп шығармалар жазды,түрлі тілдерге аудармалар жасады.Ұлы ғалымның еңбектері орта ғасырда одан кейінде ғылымда ерекше орын алды.Олар тілдерден-тілдерге кітаптардан-кітаптарға аударылып«алгоритм» сөзіне айналып қалды ,бұл математикада есептеу ережеін білдіреді.
Хоразмидің математикада жасаған еңбектері тарихта негізгі орын алады. Оның« әл-жабыр вал муқабала» кітабы негізінен алгебраға бағытталған.Арифметикада «үнді есептері туралы қысқаша кітап»атты шығармалары бар.
Хорезмише теңдеу. 5Х2 =80 есептің екі жағында 5ке бөлеміз
Х2 = 16 х=4
1/2х2 =18 екі жағында 2ге көбеитеміз
Х2=36 х=6
2. Әбу Насыр әл –Фараби (873-950) (3-мин)
Әбу Насыр Мұхамед ибн Мұхамед ибн Ұзлұқ Тархан Фараби Арыс өзені Сырдария сағасының Фароб деген жерде (бұл кейіншелік Отырар деп аталған) дүниеге келеді
әл –Фараби білім алуға Бағдаттқа барады. Ол түрлі тілдерді үйренеді .әл –Фараби математика,музика,философия мен шұғылданған. Ол қанша шете жүрседе қз дінін, тілін,ұтық киімін ұмытпаған отанын қатты құрметтеп сүйе білген. әл –Фараби дің шығармалары бай мазмұнды болып олар математика,философия,тарих,музика, астрономия,медицина,қоғамтану,құқықтану, физика,химия,әдебиет пәндерін қамтыды.
Олның «Білімдер классфикациясы және анықтамасы»,«Қанатты сөздерден қорытынды»,«Философия түсінігінің мағынасы туралы сөз»,«Үлкен музика кітабы»,«Риторика туралы кітап»,«Қаланы басқару»,«Үлгілі мінездер»,«Көлем және шама» ,«Дәлелдеудің шарттары», « қысқаша кеңістік геометриясына кіру» ж.т.б еңбектері бар.
3. Әбу Райхан әл – Беруни.(973-1048) (3-мин)
Әбу Райхан Мұхамед ибн Ахмет әл –Беруни бұрынғы Хорезм маңында Кот қаласында қазіргі Беруни қаласында дүнйеге келген.Оның балалық шағы осы қалада өтті.Ол жастаиынан білімге қызықты. Астроном және математик Әбу Насыр ибн Ирақ жас Беруниді өзінің тәрбиесіне алады. Оныңматематика,астрономия,геодезия,минералогия,геология,фармакология салаларында өте үлкенг жұмыс алып барады.Математикада арефметика,алгебра,геметрия және тригонометрияның негізгі түсініктерін баяндаиды . Сандық қатарлалрдың шексіздігін,сан түсінігінде оң сандар мен теріс сандар туңралы түсінікті кең түрде жазды,кеңістік координаттары,жазықтық проекциялары,екіеселенген және жарты бұрыш синусы формуласын,тригонометриялық формулоларды ашып берді.
4. Әбу Әли ибн –Сина.(980-1037) (3-мин)
Әбу Әли ибн –Сина Афшона қолсында(қазігі кезде Пешку ауданы деп аталған) дүниеге келген. ибн –Сина 10-жасынан көптеген білімдерді үйренді өзінің зиректігі , қабілетімен
Баршаны таң қалдырды.Ол философия,астрономия,математика,физика пәндерінен білім олды. ибн –Сина 16-жасынан данышпан және емші ретінде көзге түсе бастады.18-жасында бүкіл шығысқа аты әйгілі ғалым және емші ретінгде танылды.Ол 400ге жақын шығарма жазған .ибн –Сина энциклопедист ғалым.Ол математикада,философияда,медицинада,физика және астрономияда,музика және тіл әдебиете,минералогия және химияда,география және басқада пәндерде жазылған шығармалары бар.
5.Омар Хайям. (3-мин)
Омар Хайям парсы-тәжік классик әдебиетінің негізін қалаушы,өзінің өлеңдерімен шығыс пен батыс.а танымал болған математик және астрономия пәндеріне өз үлесін қосқан ғалым. Омар Хайям ақын ,математик,философ,астроном.Ғиасидин Әбдулфатх Омар ибн Ибрахим Хайям Нишапур қаласында тігінші отбасында дүнйеге келген.Ол математикада«Арифметика проблемалары»,«бірінші,екінші,үшінші дәрежелі теңдеулер»,«параллел түзу сызықтар назариясы»,«саккери төртбұрышы» атты еңбектері бар.
6. Ұлықбект.(1394-1449) (3-мин)
Ұлықбек астроном,математик,тарихшы.Самаркан абсерваториясының негізін қалаушы ғалым.Әкесі Темір балаларымен Шығысқа жорық жасап бара жатып Сұлтания аласында демалу үшін тоқтайды сонда кіші ұлы Шарух ұлды болады оның атын Мұхамед Тарағай деп қоядыкейіншелік ол Ұлықбек атанады. Әкесі Шахрух кітапты көп оқуды сүйетін,сол себепті оның кітапханасында өте әдемі және атақты кітаптарға байболды. Самарқан Темір әулетінің астанасы еді. Темір өлген соң Самарқанды Ұлықбек басқарып қалоды.Ол әкесіндей қолбасшы,жауынгер болуды қаламады.Ол өзінің айналасына ғалымдар мен ақындарды жинап пән,әдебиет және өнерді дамытуға кең жол ашып берді,табиғи пәндермен өзі шұғылданды. Ұлықбек күн және ай қозғалысын дұрыс есептелген .
II.. Әр түрлі қызықты ойындар.
[pic] [pic] [pic]
Х2=36 х=6
[pic] [pic]
1. мына шаршыдан 8 шарпыны алып тастасаң 2 шаршы шағалы.
2. мына шаршыдан 6 шарпыны алып тастасаң 3 шаршы шағалы.
а) 55ті бес 4-тің көмегімен шығар. [pic] (3-мин)
ә) Кім тез жауап береді? [pic] жауабы 2 (3-мин)
б) Туылған күніңді тап.фокус. (5-мин)
Туырған күніңді екі еселе,оған 5ті қоссодан кейін оны 50ге көбейт,шықан
нәтижеге туылған айыңды қос
в) ойлаған санды тап.
[pic]
д) Бір тенге қайда кетті ойыны. Бір кісі базарға екі сеткі алма апарыпты ,әрбір сеткіде 30данадан бар.Ол бірінші сеткадағы 30 алманың 2-еуін 1 тенгеден,екінші сеткадағы 30 алманың 3еуін 1тенгеден сатады сонда барлығы болып 25-тенге пайда көреді. Ертеңіне сол алмаларды біріктіріп 60алма етіп алып шығадыда 5-алманы 2 тенгеден сатады сонда 24 тенге паида көреді 1тенге қайда кетті. (5-мин)
шешуі. Бірінші сеткадан 3 ондықты алып, екінші сеткадан 2радықты алып қосып 2кі тенгеден сатса 20тенге болады.қалған ондықты беске бөліп әр екеуін 1тенгеден сату керек еді сонда бес тенге болатын ,ол болса 10 алманы бесеуін 2тенгеден сатып 4тенге пайда жасады сүйтіп 1тенге зиан көрді.
Қорытынды. Оқушылар біз бүгін көп ұлы ғұламалармен таныстық олардың өмір ,өмір сүрген жылдардағы білімге деген қызығушылықтарын байқадық.. Сонымен қатар математиканың құпия сырлары да бар екендігін байқадық
«Қостанай қаласы әкімдігінің білім бөлімінің М.Хакімжанова
атындағы №20 орта мектебі» ММ
Сыныптан тыс жұмыс
Тақырыбы: Ұлы ғұламаларға саяхат
Мұғалім: Бахтибаева:З:С
«Қостанай қаласы»
Хорезмише теңдеу. 5Х2 =80 есептің екі жағында 5ке бөлеміз
Х2=36 х=6
Х2 = 16 х=4
1/2х2 =18 екі жағында 2ге көбеитеміз сонда х2 =9ға тең
Болады х=3
а
[pic] [pic] [pic]
Х2=36 х=6
[pic] [pic]
а) 55ті бес 4-тің көмегімен шығар
ә) Кім тез жауап береді? [pic]
б) Бір тенге қайда кетті ойыны. Бір кісі базарға екі сеткі алма апарыпты,әрбір сеткіде 30 данадан алма бар.Ол бірінші сеткадағы 30 алманың 2-еуін 1 тенгеден,екінші сеткадағы 30 алманың 3еуін 1тенгеден сатады сонда барлығы болып 25-тенге пайда көреді. Ертеңіне сол алмаларды біріктіріп 60алма етіп алып барады 5-алманы 2 тенгеден сатады сонда 24 тенге пайда көреді 1тенге қайда кетті. (5-мин)
в) Туылған күніңді тап.фокус. (5-мин)
Туырған күніңді екі еселе,оған 5ті қоссодан кейін оны 50ге көбейт,шықан
нәтижеге туылған айыңды қос
[pic]
