“Бер үзгәрешлеле тигезләмәләр” темасына катнаш дәрес.
Алгебра- 9 класс.
Тема: Бер үзгәрешлеле тигезләмәләр.
Максат: 1. Бер үзгәрешлеле тигезләмәләрне чишү күнекмәләрен гомумиләштерү;
2.Үзгәрешле модуль эчендә булган квадрат тигезләмәләрне чишәргә өйрәтү;
3. исәпләү күнекмәләрен, фикерләү сәләтен үстерү;
4. җыйнаклык, пөхтәлек тәрбияләү.
Дәрес барышы.
Белемнәрне акътуальләштерү. 1.1 Телдән эш. Беренче баганада язылган тигезләмәләрнең төрләрен һәм аларны чишү ысулларын әйтергә :
а) 2х2 -10х +5=0; /Квадрат тигезләмә, формула кулланып чишелэ/
б) х4 -8х2 -9=0; /биквадрат тигезләмә,яңа үзгәрешле кертеп чишелә/
в) х3 +3х2 – 16х – 48=0;/3нче дәрәҗәдәге тигезләмә,тапкырлашучыларга таркатып чишелә/
г) х3 – 2х2 + 1=0;/3нче дәрәҗәдәге тигезләмә, график юл белән чишеп була/
д) (5х2 +х - 1)2 – (5х2 +х -1) – 2=0;/4нче дәрәҗәдәге тигезләмә, яңа үзгәрешле кертеп чишелә/
е) х6 – 7х3 – 8=0;/6нчы дәрәҗәдәге тигезләмә; яңа үзгәрешле кертеп чишелә/
ж) 2/х – х – 1=0;/рациональ тигезләмә,вакланма рәвешенә китереп яки график юл белән чишелә/
1.2 Язма эш. Б һәм в тигезләмәләрен чишәргә. /2 укучы тактада , калган укучылар урыннарда эшли/
Б) х4 – 8х2 – 9=0; в) х3 + 3х2 – 16х – 48 =0;
Х2 =у; у>0; х2(х+3) – 16(х+3)=0;
У2 – 8у – 9=0; (х+3)(х2 – 16)=0;
У1 =9; у2=-1канәгатьләндерми; (х+3)(х-4)(х+4)=0;
димәк, х2=9; х+3=0 яки х-4=0 яки х+4=0;
х1 =-3; х2=3. Х=-3 х=4 х=-4;
Җавап: -3;3. Җавап: -4; -3; 4.
Нәтиҗәләр тикшерелә. Яхшы эшләүчеләр билгеләп үтелә.
Яңа күнекмәләр бирү.
Икенче баганада язылган тигезләмәләр беренче баганада язылган тигезләмәләрдән нәрсә белән аерыла?
а) Х2 - 4IхI – 5=0;
б) х2 – 7lхl – 30=0;
в) (х2 – 6)2 – 9I х2 – 6I – 10=0. / көтелгән җавап: үзгәрешле модуль эчендә/
Класска сорау:1. ничек уйлыйсыз---бүген без нинди тигезләмәләр чишәрбез? /модульне эченә алган квадрат тигезләмәләрне чишәрбез/
2.Моның өчен нинди кагыйдәләр белергә кирәк? /модуль билгеләмәсен;
Үзлеген; квадрат тигезләмәнең тамырлары формуласын/
Кагыйдәләр искә төшерелә.
1) -а; әгәр а<0 2) I аI 2 = а2
I аI ={
а; әгәр а>=0.
3. Бу тигезләмәләрне чишү өчен нинди ысулны кулланырбыз? /яңа үзгәрешле кертү ысулын/. Афәрин! Хәзер чишеп карыйк.
а) тигезләмәсен укытучы укучылар белән берлектә тактада эшли.
Х2 -4IхI – 5=0;
IХI 2-4IхI – 5=0;
IХI = t , t>0
t2 -4t -5=0;
t1= - 1 ; t2 = 5; - 1<0, t>0 шартын канәгатьләндерми.
Димәк I хI =5, моннан х1= - 5; х2=5.
Җавап: - 5;5.
3. Яңа күнекмәләрне ныгыту.
3.1.б), в) тигезләмәләрен 2 укучы тактада, калган укучылар урыннарда мөстәкыйль эшлиләр.
Б)х2 – 7IхI – 30=0; в) (х2 – 6)2 –9 Iх2 – 6I – 10 =0;
IхI=t; t>0; Ix2- 6I=t; t>0;
t2 – 7t -30=0; t2 -9t -10=0;
t1=10; t2 = -3 канәгатьләндерми; t1 =10; t2 = -1канәгатьләндерми;
IхI=10 I х2-6I =10
Х1=-10; х2=10. Х2-6=-10 яки х2-6=10;
Җавап: -10;10 х2=-4 х2=16;
тамыры юк; х1=-4; х2=4.
Җавап: -4;4
3.2. Дәреслектән эшләү. (Алгебра-9, Макарычев Ю.Н.) №276; 280аб
4. Өй эше.1. Тигезләмәне чишәргә:a) 3х2 -12IхI +9=0;
b)(x2 -5)2 -6Ix2-5I -2=0.
В) х3 +3х2 -16х -48=0
5. Йомгаклау. Бүген нинди яңалык өйрәндегез?
Нинди хаталарны төзәттегез?
Дәрестә актив катнашкан укучылар билгеләп үтелә, билгеләр куела.
