Рабочая программа по башкирскому языку (3 класс)

1. Планлаштырыл2ан 4737мт1л1р.

Башҡорт телен үҙләштереүҙең шәхси, метапредмет һәм предмет һөҙөмтәләре

Яңы стандарттарға ярашлы уҡыу сифатын өйрәнгәндә, йәғни тикшереү процесында, түбәндәге һөҙөмтәләр күҙаллана:

шәхси үҫеш кимәле;

метапредмет кимәле;

предмет буйынса белем кимәле.

Шәхси үҫеш кимәле. Баланы шәхөс итеп үҫтереү, кешелек сифаттарын тәрбиәләү. Уны үҙ аллы үҫешкә, камиллашыу оҫталығына өйрәтеү. һөҙөмтәлә уҡымышлы, үҙ еренең, иленең, халҡының ҡиммәттәренә төшөнгән, уны һанлаған һәм һаҡлаған, яҡлаған социум итеп формалаштырыуға башланғыс нигеҙ һалыу.

Метапредмет кимәле. Универсаль эш төрҙәренә өйрәтеү: танып белеү, ойоштopoy һәм коммуникатив эшмәкәрлек, йәғни баланы үҙ аллы уҡырға, белем алырға өйрәтеү.

Универсаль эш төрҙәренә өйрәтеү: танып белеү, шәхси, ойоштороу һәм коммуникатив эшмәкәрлек. Шәхси эшмәкәрлек баланы уҡымышлы һәм аңлы шәхес итеп үҫтереү. Эшмәкәрлекте уның тормош һәм кешелеклелек ҡиммәттәрен, әхлаҡи һәм мораль нормаларҙы аңлап ҡабул итеүеп, әйләнә- тирәләге күренештәргә һәм ваҡиғаларға шәхси ҡарашын формалаштырыуға йүнәлтеү.

Ойоштороу эшмәкәрлеге танып белеү процесы менән идара итеүҙе күҙ уңында тота: эшмәкәрлекте күҙаллау, планлашты- рыу, башҡарыу, тикшереү, үҙгәрештәр индереү һәм баһалауҙы үҙ эсенә ала.

Танып белеү эшмәкәрлеге тейешле мәғлүмәтте эҙләп табыу һәм анализлауҙы, проблемаларҙы хәл итеү юлдарын эҙләүҙе һәм ҡулланыуҙы тәьмин итә.

Аралашыу эшмәкәрлеге белем алыу процесында арала- шырға өйрәнеүҙе ойоштороу ға йүнәлтелгән. Ул башҡа кешеләрҙе тыңлай белеү һәм аңлауҙы, мәғлүмәтте теүәл тапшырыуҙы үҙ эсенә ала.

Предмет кимәле. Уҡыу предметын өйрәнеүҙә яңы белем үҙләштереү, уны эшкәртеү һәм ҡулланыу өлкәһендә тейешле тәжрибә туплау.

Уҡыу йылы аҙағына планлаштырылған һөҙөмтәләр

Әсә теле программаһын өйрәнеү процесында уҡыусы өйрәнергә тейеш:

Шәхси сифаттарҙы үҫтерергә:

-үҙ аллы эш итергә, белем алыу процесында етди һәм яуаплы ҡарарға;

- атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә, уҡытыусыларға, яҡындарына, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға;

- мәктәп йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына һаҡсыл булырға;

- тыуған илде яратырға, ерҙе, телде яратырға;

- һаулыҡ нығытырға.

Предмет буйынса белем алырға:

- һүҙҙәрҙе мәғәнәһе буйынса төркөмләргә. Улаға тейешле һорау ҡуйырға. Предмет атамаһын, хәрәкәтен, билдәһен белдереүсе һәм ярҙамсы һүҙҙәр тураһында һөйләргә һәм яҙма телмәрҙә урынлы ҡулланырға;

- һүҙҙең өн- моделен төҙөргә һәм уны хәреф менән яҙырға;

- һөйләмдәр төҙөргә, уларҙы тейешле һүҙ өҫтәп тулыландырырға;

- һөйләмдәрҙе әйтелеү маҡсатына ҡарап хәбәр, өндәү, һорау һөйләмдәргә айырырға. Уларҙы тейешле интонация менән уҡырға;

- һөйләмдең эйәһен, хәбәрен айыра белергә;

- башҡорт теленең дөрөҫ яҙылыш ҡанундарын, ҡағиҙәләрен үҙләштерергә: у-ү, о-ө, э(е), ы хәрефле һүҙҙәр, һүҙҙә йә, йө, йү, йе (һүҙ уртаһы), йо, йы ҡушымсалары, һүҙ башында я, е, ё, ю хәрефтәре, һүҙ башында в хәрефе, ярҙамсы һүҙҙәрҙең айырым яҙылышын белергә. Һөйләм аҙағанда дөрөҫ тыныш билдәһе ҡуйырға. Кеше исемен, фамилияһын, ер-һыу атамаһын, хайуан ҡушаматтарын ҙур

хәреф менән яҙырға;

- 8-10 һөйләмдән торған тексты күсереп яҙырға;

- 30-35 һүҙҙән төрған тексты диктант итеп яҙырға; һүҙҙе ижеккә бүлергә, уны юлдан юлға күсерә белергә;

- тексы аңлы уҡырға һәм уның йөкмәткеһе менән бәйләнгән эштәрҙе эҙмә-эҙлекте үтәргә. Уның нигеҙендә ҡоролған һөйләшеү йәки тикшереү эштәрен үтәргә;

- уҡыу ситуацияһына ярашлы диалогта ҡатнашырға.

Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштерергә:

- үҙ аллы уҡыу, мәғлүмәтле булыу оҫталығын камиллаштырырға: белем, мәғлүмәтте эҙләү күнекмәләре булдырырға; тикшеренеү-эҙләнеү эшен планлаштырырға; парлап, төркөмләп, команда менән эшләргә;

- алған мәғлүмәтте ҡағыҙға теркәргә;

- билдәләмә, ҡағиҙә, алгоритм, һығымта, график схема, модель, таблица ярҙамында теркәргә;

- диалог ҡорорға, уҡыу материалын тикшерергә, анализларға, һығымта яһарға;

- мәҙәниле аралашыу этикетына өйрәнергә: әңгәмәсене тыңлай, хуплай белергә, аңламағаныңды итәғәтле итеп һорашырға, яуап алырға һәм рәхмәтеңде белдерергә; үҙ фекереңде ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп еткерергә, уны яҡлай белергә.

1-се класс

Грамотаға өйрәнеү процесында уҡыусы өйрәнергә тейеш:

1 кимәл. Балала шәхси сифаттар үҫтерергә:

Уҡыусы статусын ҡабул итергә, уҡыу эшмәкәрлегенә өйрәнергә. Тыуған илгә, ергә, телгә, яҡын кешеләргә һөйөү тәрбиәләргә. Эшләгән эштәр, ҡылыҡ-фиғел өсөн яуаплылыҡ тойорға. Һау-сәләмәт йәшәйеш булдырырға.

2 кимәл. Предмет буйынса белем алырға:

- тел берәмектәрен айыра белергә (һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләм, өн, хәреф)

- һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләмде график-символик тамға ярҙамында тамғаларға,

- уҡырға (минутына 40-45 һүҙ)

-хәрефтәрҙе тейешле каллиграфик режимда яҙырға, уларҙы бер-береһе менән дөрөҫ тоташтырырға,

- һүҙ, һөйләм, текст уҡырға һәм яҙырға,

- 3-4, 5-6 хәрефтән торған ябай ғына һүҙҙәрҙе грамоталы яҙырға,

- һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылыш ҡағиҙәләрен белергә.

3 кимәл. Универсаль уҡыу эш төрҙәренә өйрәнергә:

-уҡытыусыны тыңларға, уның әйткәнен ишетергә;

-өндәрҙе әйтергә, тыңларға, сағыштырырға, анализларға;

-уҡытыусыға һорау бирергә, белешмә алырға;

-икешәрләп йәки төркөмләп класташтары менән эшләргә;

-диалог барышында һөйләшеүҙә ҡатнашырға, уның темаһын күҙ уңында тотоп, үҙ фекерен әйрергә, кешенекен тыңларға;

-дәрестең темаһына ярашлы уҡыу мәсьәләһе ҡуйырға, уны сисеү маҡсатында тикшереү эшендә әүҙем ҡатнашырға;

-график-символик һыҙмаларҙы танырға: һүҙҙең өн (хәреф) моделен, һөйләмдең һыҙмаһын төҙөргә һәм уҡырға;

-уҡыу һәм яҙыуҙы мәғлүмәт, белем алыу мөмкинселеге итеп ҡулланырға

«Әсә теле» программаһын өйрәнеү процесында уҡыусы өйрәнергә тейеш:

1.Шәхси сифаттарҙы үҫтерергә:

- уҡыу процесында белем алыуға ҡарата яуаплылыҡ булдырырға; тиҫтерҙәренә, уҡытыусыға ҡарата ихтирамлы булырға;

- мәктәп йыһаздырына, уҡыу әсбаптарыны һаҡсыл ҡараш булдырға;

- тыуған ил, ер, тел төшөнсәләре тураһында аң-белем бирергә;

- һау-сәләмәт йәшәү рәүешен үҙләштерергә.

2.Предмет буйынса белем алырға:

- һүҙәрҙе мәғәнәүи яҡтан төркөмләргә (предметтың атамаһын, билдәһен, хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр);

- һөйләм төрҙәрен билдәләргә (хәбәр, һорау, өндәү) һәм уларҙы тейешле интонация менән уҡырға; һөйләмде дөрөҫ яҙырға (ҙур хәреф, аҙағында тыныш билдәләре (.?!);

- үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙҙәрҙе айыра, таный белергә; һөйләмде күсереп яҙғанда ярҙамсы һүҙҙәрҙе (да-тә, та-тә, ла-лә, ғына-генә, ҡына-кенә) билдәләргә һәм дөрөҫ яҙылышын аңлата белергә;

- предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәрҙе уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәргә айыра белергә; кеше исемен, фамилияһын, ер-һыу атамаһын, хайуан ҡушаматтарын ҙур хәреф менән яҙырға;

-өндәрҙе һуҙынҡыларға, тартынҡыларға айырырға, нәҙек-ҡалын һуҙынҡыларҙы, парлы яңғырау-һаңғырау, парһыҙ яңғырау һәм һаңғырау тартынҡыларҙы дөрөҫ билдәләргә, график рәүештә тамғаларға;

- һүҙҙең өн- моделен төҙөргә;

-6-7, 7-8 һөйләмдән торған тексты күсереп яҙырға;

- 25-30 һүҙҙән торған тексты диктант итеп яҙа белергә;

- һүҙҙе ижеккә бүлергә, уны юлдан юлға күсерә белергә;

- о-ө, у-ү, э хәрефтәре; йә,йө, йү, йе (һүҙ уртаһы), йо, йы ҡушымсалары булған һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙырға; я,е,ё, ю хәрефтәре менән булған 2-3,3-4 хәрефтән торған һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙырға; тартынҡы өндөң аҙағында килгән нәҙеклек билдәһен рус теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә дөрөҫ яҙырға.

3. Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштерергә:

- үтенес менән уҡытыусыңа, класташтарыңа, өлкәндәргә өндәшергә;

- уҡыу объектын өйрәнеү процесында күҙәтергә, сағыштырырға, анализларға һәм һығымта яһарға;

- аралашыу оҫталығын шымартыу: тыңларға, яуап бирергә, һорарға, кеше фекерен ихтирам итергә;

- диалог, монолог ҡора белергә;

- мәғлүмәт алыу сығанаҡтары менән эш итә белергә, алған мәғлүмәтте эшкәртә белергә, маҡсатҡа ярашлы ҡулланырға;

- мәғлүмәт алыу маҡсатында һорау һөйләм ҡорорға;

- парлап, төркөмдә эшләгәндә этикет ҡағиҙәләренг күҙәтергә, эште планлаштырырға, уны тормошҡа ашырырға;

-3-4,4-5 һөйләмдән торған иғлан, ҡотлау, белдермә яҙа белергә.

2-се класс

Шәхси сифаттарҙы үҫтерергә:

-үҙ аллы эш итергә, белем алыу процесында етди һәм яуаплы ҡарарға;

- атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә, уҡытыусыларға, яҡындарына, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға;

- мәктәп йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына һаҡсыл булырға;

- тыуған илде яратырға, ерҙе, телде яратырға;

- һаулыҡ нығытырға.

Предмет буйынса белем алырға:

- һүҙҙәрҙе мәғәнәһе буйынса төркөмләргә. Улаға тейешле һорау ҡуйырға. Предмет атамаһын, хәрәкәтен, билдәһен белдереүсе һәм ярҙамсы һүҙҙәр тураһында һөйләргә һәм яҙма телмәрҙә урынлы ҡулланырға;

- һүҙҙең өн- моделен төҙөргә һәм уны хәреф менән яҙырға;

- һөйләмдәр төҙөргә, уларҙы тейешле һүҙ өҫтәп тулыландырырға;

- һөйләмдәрҙе әйтелеү маҡсатына ҡарап хәбәр, өндәү, һорау һөйләмдәргә айырырға. Уларҙы тейешле интонация менән уҡырға;

- һөйләмдең эйәһен, хәбәрен айыра белергә;

- башҡорт теленең дөрөҫ яҙылыш ҡанундарын, ҡағиҙәләрен үҙләштерергә: у-ү, о-ө, э(е), ы хәрефле һүҙҙәр, һүҙҙә йә, йө, йү, йе (һүҙ уртаһы), йо, йы ҡушымсалары, һүҙ башында я, е, ё, ю хәрефтәре, һүҙ башында в хәрефе, ярҙамсы һүҙҙәрҙең айырым яҙылышын белергә. Һөйләм аҙағанда дөрөҫ тыныш билдәһе ҡуйырға. Кеше исемен, фамилияһын, ер-һыу атамаһын, хайуан ҡушаматтарын ҙур хәреф менән яҙырға;

- 8-10 һөйләмдән торған тексты күсереп яҙырға;

- 30-35 һүҙҙән төрған тексты диктант итеп яҙырға; һүҙҙе ижеккә бүлергә, уны юлдан юлға күсерә белергә;

- тексы аңлы уҡырға һәм уның йөкмәткеһе менән бәйләнгән эштәрҙе эҙмә-эҙлекте үтәргә. Уның нигеҙендә ҡоролған һөйләшеү йәки тикшереү эштәрен үтәргә;

- уҡыу ситуацияһына ярашлы диалогта ҡатнашырға.

Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштерергә:

- үҙ аллы уҡыу, мәғлүмәтле булыу оҫталығын камиллаштырырға: белем, мәғлүмәтте эҙләү күнекмәләре булдырырға; тикшеренеү-эҙләнеү эшен планлаштырырға; парлап, төркөмләп, команда менән эшләргә;

- алған мәғлүмәтте ҡағыҙға теркәргә;

- билдәләмә, ҡағиҙә, алгоритм, һығымта, график схема, модель, таблица ярҙамында теркәргә;

- диалог ҡорорға, уҡыу материалын тикшерергә, анализларға, һығымта яһарға;

- мәҙәниле аралашыу этикетына өйрәнергә: әңгәмәсене тыңлай, хуплай белергә, аңламағаныңды итәғәтле итеп һорашырға, яуап алырға һәм рәхмәтеңде белдерергә; үҙ фекереңде ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп еткерергә, уны яҡлай белергә.

3-с7 класс

1.Шәхси сифаттарҙы үҫтерергә:

-үҙ аллы эш итергә, белем алыу процесына етди һәм яуаплы ҡарарға;

-атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә, уҡытыусыларға, яҡындарына, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә ҡарата ихтирамлы булырға;

-мәктәп йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына һаҡсыл булырға;

-тыуған илде яратырға; ерҙе, телде һаҡларға;

-һаулыҡты нығытырға;

-ҡунаҡта, кинола йәки экскурсия һәм башҡа йәмәғәт урындарында әҙәпле булырға, файҙалы ял итергә;

-кеше менән аралашыу этикетын үҙләштерергә.

2. Предмет буйынса белем алырға:

-һүҙҙең өн моделенә ярашлы һүҙ уйлап табырға;

-һүҙҙең өлөштәрен (тамыр һәм ялғау, яһаусы ялғау һәм яһалма һүҙ) айырырға;

-тамырҙаш һүҙҙәрҙе танырға. Уларҙы башҡа оҡшаш һүҙҙәрҙән айырырға;

-тартынҡы һәм һуҙынҡы өндәр һәм хәрефтәр, парлы-парһыҙ, яңғырау- һаңғырау, сонор тартынҡы өндәр, сиратлашып килеүсе тартынҡылар тураһында һөйләй белергә;

-һүҙгә фонетик анализ яһай белергә;

-ҡушма һүҙҙәрҙе танырға, уларҙың дөрөҫ яҙылышын аңлата белергә;

-үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе танырға һәм уларға дөрөҫ ялғау ҡуша белергә;

-һүҙ төркөмдәрен (предмет атамаһын, билдәһен, хәрәкәтен белдергән һәм ярҙамсы һүҙҙәрҙе) таба белергә;

-һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәрен айыра белергә;

-сюжетлы һүрәт, һорауҙар, терәк һүҙҙәр ярҙамында хикәйә, әкиәт ижад итергә.

3.Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштерергә:

-үҙ аллы белем алырға, мәғлүмәт йыйырға һәм уларҙы ҡуллана белергә;

-дәрес барышында уҡытыусы менән берлектә эшләргә; дәрескә маҡсат ҡуйырға һәм уны дәрес һуҙымында күҙ уңында тота белергә һәм тормошҡа ашырырға, эште дөрөҫ планлаштырырға, эҙләнеү эше алып барырға;

-эҙләнеү эше һөҙөмтәләре буйынса презентация эшләргә;

-тиҫтерҙәре һәм оло кешеләр менән мөнәсәбәт ҡороу оҫталығын үҙләштерергә;

-эшләнгән эштәрен дөрөҫ баһаларға һәм кәрәк икән төҙәтмәләр индерергә.

4-се класс

1. Шәхси сифаттарҙы үҫтерергә:

-үҙаллылыҡҡа, белем алыуға етди һәм яуаплы ҡарарға;

-мәктәп һәм класс йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына һаҡсыл булырға;

-һаулыҡты нығытырға һәм һаҡларға;

-атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә, уҡытыусыларға, яҡындарына, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға;

-тыуған ил, туған тел матурлығын, күркәмлеген тоя белергә, уларҙы һаҡларға, үҙ халҡының традицияларын, йолаларын өйрәнергә, таратырға.

2. Предмет буйынса белем алырға:

-өндәрҙе төркөмләргә, һуҙынҡылар һәм тартынҡылар таблицаһына таянып, уларға тулы характеристика бирергә;

-һүҙ төркөмдәрен мәғәнәһе һәм һорауы буйынса айыра белергә;

-өйрәнелгән орфограммаларҙы эсенә алған 70-80 һүҙҙән торған тексты, каллиграфия талаптарына ярашлы грамоталы яҙа белергә;

-һүҙҙе яһалышы һәм һүҙ төркөмдәре буйынса тикшерә белергә, һүҙгә фонетик, морфологик анализдар эшләргә;

-һөйләмгә тулы синтаксик анализ: интонация буйынса һөйләм төрөн билдәләргә, баш һәм эйәрсән киҫәктәрен табырға, һөйләмде мәғәнәһе яғынан бәйле һүҙбәйләнештәргә тарҡата белергә;

-70-80 һүҙлек текст буйынса изложение яҙырға, инша ижад итергә, тирә- яҡтағы күренештәрҙе һүрәтләп, хәл- ваҡиғаларҙы эҙмә- эҙ бәйән итеп, текст төҙөп яҙа белергә.

3. Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштерергә:

-уҡыу процесына яуаплы ҡарарға, маҡсат ҡуя, эште планлаштыра белергә, уҡыу мәсьәләләрен сисә белергә;

-теге йәки был тема буйынса кәрәкле мәғлүмәт тупларға, эҙләнеү эше алып барырға, уның буйынса презентация эшләй белергә;

-мәҙәниәтле аралашыу оҫталығына, телмәр этикетына эйә булырға, үҙ фекерен яҡлағанда, уй-тойғоларын еткерә алырлыҡ аныҡ, эҙмә-эҙ бәйән итергә, әңгәмәсенең уй- тойғоларын аңларға тырышырға, уның менән иҫәпләшә һәм уртаҡ фекергә килә белергә;

-билдәле кимәлдә башҡорт теленең лексик- фразеологик минимумын үҙләштерергә һәм телмәрҙә ҡуллана белергә.

2. У5ыу предметыны6 й7км1тке4е

Грамотаға өйрәтеү. Әлифба

Бөтәһе 110 сәғәт (22 аҙна 5 сәғәт):

-хәреф өйрәнеүгә тиклемге осор: аҙнаға 5 сәғәт, бөтәһе 30 сәғәт (6 аҙна 5 сәғәт);

-хәреф өйрәнеү осоро: аҙнаға 5 сәғәт, бөтәһе 80 сәғәт (16 аҙна 5 сәғәт).

Грамотаға өйрәтеү:

-баланы уҡырға һәм яҙырға өйрәтеү; тел, телмәр һәм әҙәбиәт ғилеме тураһында башланғыс төшөнсәләр биреү;

-һөйләү һәм яҙма телмәр курсының төп маҡсаты – уҡыусыны тәү башлап уҡырға һәм яҙырға өйрәтеү. Ошо процесс нигеҙендә бала уҡыу эшмәкәрлеген үҙләштерә башлай, белем алыу оҫталығына өйрәнә.

Грамотаға өйрәтеү осоронда түбәндәге мәсьәләләр ҡуйыла:

-телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу; телмәр һәм һөйләү сараларының йәшәйештәге әһәмиәтенә төшөнөү;

-уҡыу материалы, төрлө әҙәби әҫәрҙәр йөкмәткеһе нигеҙендә тирә-яҡ мөхитте, йәмғиәтте өйрәнеү, кешене танып белеү, белем алыу;

-уҡыуға ҡыҙыҡһыныу, әүҙемлек тәрбиәләү, грамотаға өйрәтеү осоронда универсаль уҡыу эш алымдарына өйрәтеү;

-башҡорт грамотаһына өйрәтеүҙе рус теле һәм уҡыу, тирә-яҡ тәбиғәтте өйрәнеү, һ.б. предметтар менән тығыҙ бәйләнештә (интеграция) алып барыу.

1. Телмәр эшмәкәрлеге.

Телмәр тураһында төшөнсә. Һөйләү телмәре һәм яҙыу телмәре; телмәрҙең ғәмәли ҡулланылышы: мәғлүмәт биреү, аралашыу, мөнәсәбәт ҡороу.

Тыңлау. Әйткәнде, һөйләгәнде ишетеү, тыңлау һәм унан тейешле мәғлүмәтте айырып ала белеү. Һөйләнгән текстан төп фекерҙе аныҡлау. Кәрәкле уҡыу материалын иғтибарлы тыңлау, унда әйтелгәнгә ярашлы эш итеү.

Уҡыу. Хәреф таныу. Тәү башлап уҡып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр, текст уҡыу. Аңлы уҡыу. Тасуири уҡыу. Уҡыу универсаль эш алымы, мәғлүмәт алыу ысулы.

Һөйләү. Аралашыу маҡсатына ярашлы итеп тел сараларын, формаларын (диалог, монолог, дискуссия) һайлау. Үҙ-ара һөйләшеү (диалог) ҡороу һәләтен камиллаштырыу.

Телмәр мәҙәниәте. Бер-береңә өндәшеү, һөйләшеү үҙенсәлектәре: уҡытыусы, класташтар, яҡын туғандар, таныш булмаған кешеләр менән; һөйләшеү урыны, ваҡыты менән бәйле ситуацияларҙа аралашыу. Телмәрҙең йөкмәткеһе һәм формаһы.

Телмәр ситуациялары: хәбәр итеү (иғлан), өндәшеү, саҡырыу, һорау, үтенеү, бәхәс, әңгәмә (диалог) һ.б. Тел саралары: баҫым, тон, пауза, тауыш көсө, тауыш тембры, мимика, ишара.

Әңгәмәсе менән аралашыу уңышлы булһын өсөн шарттар булдырыу, этикет ҡағиҙәләрен үтәү: кешенең әйткәндәрен хуплау, уның фекерен, тәҡдимдәрен иғтибар менән бүлдермәй тыңлау, ҡәтғи рәүештә уның әйткәненә ҡаршы сыҡмай – ҡабул итеү һәм үҙенең уйлағандарын бик итәғәтле итеп ҡыҫҡа ғына әйтеп биреү һ.б.; мәҙәниле аралашыу ҡағиҙәләрен үҙләштереү. Телдең орфоэпик формалары (термин ҡулланмайынса –ҡайһы бер һүҙҙәрҙең әйтелеше).

Яҙыу. Хәрефтәрҙе яҙыу, һүҙҙә уларҙы бер-береһе менән дөрөҫ тоташтырыу; һүҙ һәм һөйләмдәрҙе бирелгән текстан дөрөҫ итеп күсереп яҙыу, шулай уҡ әйттереп яҙҙырғанда тейешле каллиграфия нормаларын үтәү; ишеткән телмәрҙе, уҡылған тексты һүҙмә-һүҙ йәки ҡыҫҡартып яҙыу; унан тейешле мәғлүмәтте генә һайлап алып яҙма рәүештә теркәү; бәләкәй генә текстар (иғлан, хат, ҡотлау, әкиәт, хикәйә һ.б.) төҙөү. Яҙма телмәр саралары. Әҫәр жанрҙары: әкиәт, хикәйә, шиғыр, йыр, мәҡәл (әйтем), йомаҡ, тиҙәйткес, әйтеш, һанашмаҡ һ.б. Уларҙы яҙыу, һөйләү һәм уҡыу.

Шиғыр. Уның исеме, авторы, геройҙары. Уны һөйләү, уҡыу үҙенсәлектәре. Халыҡ һәм автор әкиәттәре.

Яҙма телмәрҙе тыуҙырыу. Уны уҡыу һәм тыңлау. Яҙма телмәрҙә ҡапма-ҡаршы мәғәнәле (антонимдар), бер үк мәғәнәне аңлатҡан һүҙҙәр (синонимдар).

2.Тел ғилеме.

Һүҙ тураһында башланғыс төшөнсәләр. Предмет һәм һүҙ.

Һүҙҙең исем атау функцияһы. Уның телмәрҙәге әһәмиәте. Кеше исеме, телмәрҙәге әһәмиәте. Кеше исемен, фамилияһын белдергән һүҙҙәр.

Предметтың хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр. Һүҙбәйләнеш. Уларҙы график тамғалау.

Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәр. Һүҙбәйләнеш. График тамғалау.

Һөйләм. Уның схемаһы. Һөйләм башы, аҙағы һәм уның аҙағында тыныш билдәләре (нөктә, һорау, өндәү).

Йыйнаҡ һәм киңәйтелгән һөйләмдәр. Һөйләмде тулыландырыу, һүҙ өҫтәү.

Текст. Уның мәғәнәһе, төп фекер. Уны тыңлау, һөйләү.

Ярҙамсы һүҙҙәр. Уларҙың һөйләмдәге әһәмиәте.

Һүҙ һәм өн. Өн тураһында төшөнсә. Һүҙҙе әйтеү, тыңлау, тамғалау. Һүҙҙең өн моделе. Һуҙынҡы, тартынҡы өндәр. Нәҙек, ҡалын өндәр. Яңғырау, һаңғырау тартынҡы өндәр.

Ижек. Баҫым. Һөйләү, һөйләшеү, аралашыу мәҙәниәте.

Хәреф. Хәреф - өндөң тамғаһы. Алфавит. Алфавит хәрефтәрен өйрәнеү. Уны ҡулланыу мөмкинселектәре.

Әсә теле

1-се класс

Бөтәһе 33 сәғәт

II ярты йыллыҡ. Аҙнаға 3 сәғәт х 11 аҙна, бөтәһе 33 сәғәт

III сирек -5 аҙна х 3 сәғәт, бөтәһе 15 сәғәт

IV сирек-6 аҙна х 3 сәғәт, бөтәһе 18 сәғәт

Уҡыу йылының икенсе яртыһында Әсә теле курсын өйрәнеү программаһына ярашлы беренсе-икенсе сиректә грамотаға өйрәнеү осоронда алған уҡыу, яҙыу күнекмәләрен һәм төҫмөрләнә башлаған универсаль уҡыу эш алымдары оҫталығын артабан үҫтереү маҡсаты ҡуйыла.

Уҡыу йылының тәүге ярты йыллығында телмәр эшмәкәрлеге өлкәһендә өлгәшкәк күрһәткестәр 1-се класс аҙағына планлаштырылған һөҙөмтәләргә ярашлы артабан камиллаштырыуҙы талап итә.

Әсә телен өйрәнеү өсоронда түбәндәге мәсьәләләр ҡуйыла:

-баланың тәү башлап уҡырға, яҙырға өйрәнеү күнекмәһен, оҫталығын артабан үҫтереү;

- тел ғилеме өлкәһендә алған башланғыс төшөнсәләрҙе аңлы эшкәртеү процесын әүҙемләштереү;

- һөйләү, яҙма телмәрҙе ғәмәли ҡулланыу;

- универсаль уҡыу эш алымдарын үҙләштереүҙе интенсивлаштырыу.

1. Телмәр эшмәкәрлеге.

Телмәрҙе ишетеү, аңлау, тыңлау.Кешенең өндәшеүен тыңлау, төшөнөү, ситуацияға ярашлы ҡабул итеү һ эш итеү

Уҡыу. Уҡыу оҫталығын шымартыу. Аңлы, шыма уҡыу. Тасуири уҡыу. Уҡыу күнекмәһен мәғлүмәт, белем алыу сығанағы итеп ҡулланыу.

Һөйләү телмәрен белем алыу сараһы итеп ҡуллана белеү. Аралашыу оҫталығы башланғысын артабан үҫтереү. Телмәр этикетына өйрәнеүҙе дауам итеү. Һөйләмде дөрөҫ төҙөп һөйләшеү. Һөйләмде дөрөҫ интонация менән , таҙа, дөрөҫ итеп әйтеү. Ниндәйҙер предмет, күренеш, хәл-ваҡиғаға ярашлы мәғлүмәт алыу маҡсатында һорау һөйләм төҙөргә өйрәнеү. Уны әңгәмәсегә биреп, тыңлап анализлау.

Яҙма телмәр. Бәйләнешле яҙма телмәр төҙөү оҫталығына өйрәнеү өлкәһендәге башланғыс күнекмәләрҙе үҫтереү.

Һөйләм һәм текст төҙөлөшө. Һөйләм төҙөү. Фәнни-популяр текст, иғлан, белдермә, ҡотлау һүҙҙәре. Ҡыҙыл юл, абзац төшөнсәһе.

Синоним, антоним менән танышыу. Һүҙҙең күп мәғәнәлелеге.

Матур яҙыу. Дәрестә 4-5 минут ваҡытты дөрөҫ каллиграфия менән яҙыуға бағышлау. Юл һәм ҙур хәрефтәрҙең яҙылышына даими күнекмәләр үткәрелә, камиллаштырыла. Һүҙлек һүҙҙәрен яҙыу. Һүҙҙәрҙе, һөйләмдәрҙе тиҙ яҙыу оҫталығын үҙләштереү. Контроль күсереп яҙыу.

2. Тел ғилеме.

Һөйләм. Һүҙҙәр теҙмәһе, йыйылмаһы, мәғәнә. Һүҙбәйләнеш. Һөйләмде сағыштырыу. Һөйләмгә хас үҙенсәлектәр. Әйтелеү маҡсатына ҡарап һөйләм төрҙәрен үҙләштереү: хәбәр, һорау, өндәү. Һөйләмде дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләре: ҙур хәреф, аҙағында тыныш билдәләре.

Һүҙ. Һүҙ төркөмдәре. Предметтың атамаһын, хәрәкәтен, билдәһен белдергән һүҙҙәр. Һүҙҙең граматик һәм лексик мәғәнәләре. Үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙҙәр. Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ предмет атамалары. Яңғыҙлыҡ исемдәрҙе ҙур хәрефтән яҙыу.

Алфавит. Унда хәрефтәр тәртибе. Алфавитты ҡулланыу. Өн. Хәреф. Һүҙҙең өн структураһы һәм мәғәнәһе араһындағы бәйләнеш.

Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Ижек. Һүҙҙе юлдан юлға күсереү өсөн ижеккә бүлеү. Нәҙек, ҡалын һуҙынҡылар. Яңғырау, һаңғырау тартынҡылар. Һүҙҙәрҙе дөрөҫ итеп өйрәнеү. Орфограммалар.

3. Универсаль уҡыу эш төрҙәре.

Уҡыу эшмәкәрлегенә өйрәнеү. Үҙ аллы белем алыу, мәғлүмәтле булыу. Уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу. Маҡсатты күҙаллау. Эште планлаштырыу. Тикшереү эшен ойоштороу. Уҡыу объекттарын күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау. Эшләнгән эшкә байҡау яһау. Контроль. Эште баһалау.

2-се класс

2-се класта Әсә телен өйрәнеү курсы тел ғилемен, телмәр эшмәкәрлеген үҙләштереүҙе артабан дауам итеү, туған тел аша донъяны танып белеү һәм социаль өлкәлә аң- белем алыу, мәҙәниәтле шәхес итеп тәрбиәләү маҡсатын ҡуя.

Күрһәтелгән маҡсаттарға ирешеү өсөн түбәндәге ғәмәли мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк:

-лексика, фонетика, грамматика, синтаксис, орфография, пунктуация, телмәр үҫтереү өлкәһендәге белемдәрҙе, оҫталыҡта артабан үҫтереү, нығытыу, киңәйтеү;

- коммуникатив компетентлыҡ: грамоталы яҙыу һәм уҡыу, диалогта ҡатнашыу, монолог текстар төҙөү һәм һөйләү;

- туған телгә ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү, уны теләп өйрәнеү.

Программа йөкмәткеһе

1. Графика. Хәреф һәм өн. Я, е,ё, ю хәрефле һүҙҙәр. һүҙҙең өн моделе менән тамғаланышы. Уларҙың хәреф менән яҙылышы.

График тамғалар: һүҙҙәр араһында ара ҡалдырыу, юлдан юлға күсереү тамғаһы, ҡыҙыл юл (абзац).

2. Морфология. Һүҙ төркөмдәре. Предмет атамаһы. Кем? Һәм нимә?

һорауына яуап булыусы һүҙҙәр. уның мәғәнәһе, телмәрҙә ҡулланылышы. Кешенең исем-фамилияһын; хайуандарҙың ҡушаматтарын: ер- һыу атамаларын белдереүсе һүҙҙәр.

Предмет хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр. Уларҙың мәғәнәһе. Ни эшләй? (бөгөн, хәҙер, ошо мәл), ни эшләне? (кисә), ни эшләр? ни эшләйәсәк? (иртәгә, киләсәктә) һорауҙарына яуап биреүсе һүҙҙәр һәм уларҙы телмәрҙә ҡулланыу.

Предмет билдәһен белдергән һүҙҙәр. Уларҙың мәғәнәһе. Ниндәй? һорауына яуап биреүсе һүҙҙәр.

Ярҙамсы һүҙҙәр: һәм, менән; -да, -дә, -ҙа, -ҙә, -та, -тә, -ла, -лә; -ғына, -генә, -ҡына, -кенә. Уларҙың айырым торғанда мәғәнә аңлатмауы. Ярҙамсы һүҙҙәрҙең телмәрҙә ҡулланылышы.

3. Һүҙьяһалыш. Тамырҙаш һүҙҙәрҙе уҡыу, яҙыу ( «тамыр», «ялғау» төшөнсәһе (термины) бирелмәй).

4. Синтаксис. Һөйләм, һүҙбәйләнеш, һүҙ (уларҙың оҡшашлығы, айырмаһы). Һөйләмде әйтеү маҡсаты. Һөйләмдә интонация. Хәбәр һөйләм. Һорау һөйләм. Өндәү һөйләм. Һөйләмдең баш киҫәктәре. Эйә, хәбәр. Эйәрсән киҫәктәр.

5. Орфография һәм пунктуация. Дөрөҫ яҙылыш ҡағиҙәләрен өйрәнеү һәм ғәмәли ҡулланыу. Ҙур хәреф. Һөйләм башы. Кеше исем-шәрифтәре. Хайуан ҡушаматтары. Ер-һыу атамалары. Ике кешенең һөйләшеүен диалог формаһында яҙыу. Хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәр аҙағында тыныш билдәләре. Һөйләмдә һаналып киткән һүҙҙәр араһында тыныш билдәләре. У-ү, о-ө, э,ы хәрефле һүҙҙәр. Йә, йө, йү, йе һәм йо, йы ҡушымсалы һүҙҙәр. Ике өндө белдергән хәрефле (я, е, ё, ю) һүҙҙәр. Һүҙ башында (уы), (уэ) өндәре (в хәрефе).

6. Телмәр үҫтереү. Аралашыу ситуацияһы. Уға ярашлы һөйләшеү ҡороу. Текст. Тексты таныу. Текстың исеме, уның һөйләмдәренең мәғәнәүи бәйләнеше. Текст абзацтары һәм уларҙың мәғәнәүи эҙмә- эҙлелеге. Текст төҙөү. Диалог (әңгәмә, бәхәс). Монолог (үҙ аллы һөйләнеү, сығыш яһау, иғлан эшләү, доклад). Аралашыу этикеты (сәләм биреү, хушлашыу, ғәфү үтенеү, рәхмәт белдереү, үтенес менән өндәшеү).

7. Универсаль уҡыу эш төрҙәренә өйрәнеү. Үҙ аллы белем алыу оҫталығына өйрәнеү. Уҡыу эшмәкәрлеге (маҡсатты күҙаллау, уҡыу материалына ҡыҙыҡһыныу, эште планлаштырыу, уҡыу мәсьәләһе, эҙләнеү эше, рефлексия, контроль). Уҡыу диалогы. Аралашыу мәҙәниәте.

3-сө класс

Өсөнсө класс «Әсә теле» программаһында башҡорт теленең үҙенсәлектәрен, дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләрен үҙләштереү; телдең теге йәки был күренештәрен өйрәнеү, телмәр мәҙәниәтен камиллаштырыу маҡсаты ҡуйыла. Ижади эштәр күләмлерәк һәм йөкмәткелерәк йүнәлеш ала. Был маҡсаттарҙы тормошҡа ашырыу түбәндәге мәсьәләләрҙе хәл итеүҙе бурыс итеп ҡуя:

-лексика, фонетика, грамматика, синтаксис, орфография, пунктуация, телмәр үҫтереү өлкәһендәге белемдәрҙе, оҫталыҡты артабан нығытыу, киңәйтеү;

-өҙлөкһөҙ, матур һәм тиҙ яҙыу күнекмәләрен артабан үҫтереү;

-грамоталы яҙыу һәм уҡыу, диалогта ҡатнашыу, монолог текстар төҙөү һәм һөйләү, шиғыр, әкиәт, хикәйә ижад итеү;

-«Туған тел» дәрестәре менән предмет-ара бәйләнеш булдырыу: сағыштырыу, йәнләндереү сараларын ҡулланып, тасуирлап яҙыу; теге йәки был күренешкә, кешеләр мөнәсәбәтенә, ҡылыҡ-фиғелдәренә ҡарашыңды, фекереңде белдереү күнекмәләрен сифатлыраҡ кимәлгә күтәреү.

Программа йөкмәткеһе

1. Фонетика һәм орфоэпия. Өндәр һәм хәрефтәр. Һүҙ моделе. Нәҙек һәм ҡалын һуҙыңҡылар. Һуҙыңҡылар таблицаһы. Тартыңҡылар. Уларҙың таблицаһы. Яңғырау-һаңғырау тартыңҡылар. Талғын (сонор) өндәр. Һүҙҙә сиратлашып килгән тартыңҡылар (теләк- теләге, тараҡ- тарағы, китап- китабы). Нәҙек һәм ҡалын әйтелешле һүҙҙәр. Һүҙҙең өн- хәрефенә (фонетик) анализ.

2. Һүҙ составы (морфемика). Һүҙ составы (тамыры һәм ялғауҙары). Тамырҙаш һүҙҙәр. Уларҙың тамыры. Яһаусы (суффикс), үҙгәртеүсе ялғауҙар. Һүҙьяһалыш. Ҡушма һүҙҙәр. Ҡушылып яҙылыусы ҡушма һүҙҙәр. Ҡабатлау йәки ишләү юлы менән яһалған ҡушма һүҙҙәр. Уларҙың һыҙыҡса аша яҙылышы. Ҡушма һүҙҙәрҙә нәҙек айырыу һәм ҡалын айырыу билдәләренең яҙылышы. Һүҙ составы буйынса анализ.

3. Орфография һәм пунктуация. Ялғауҙарҙың дөрөҫ яҙылышы. Ялғауҙарҙың ҡушылып яҙылыуы. Ялғау ҡушҡанда бер иш ҡуш тартыңҡы барлыҡҡа килеүе.

Тамыр һүҙҙәрҙәге о-ө, ы-е хәрефтәренең ялғау ҡушҡанда ла һаҡланыуы. О-ө, ы-е хәрефтәренең тамыр һүҙҙәрҙә яҙылмау осраҡтары. Нәҙеклек билдәһенә бөткән һүҙҙәрҙә ялғауҙарҙың яҙылышы.

Грамоталы күсереп яҙыу. Диктант, өйрәтеү изложениеһы, миниатюр инша.

4. Синтаксис. Һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе айырыу. Уларҙың оҡшашлыҡтары һәм айырмалылыҡтары. Һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡатыу. Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибен үҙләштереү. Һөйләү маҡсатына ҡарап, һөйләмдәрҙе өс төргә айырыу: хәбәр, һорау һәм өндәү һөйләмдәр. Һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Һөйләмдең тиң киҫәктәре. Һөйләмгә синтаксик анализ.

5. Морфология. Үҙ аллы һүҙ төркөмдәре. Ярҙамсы һүҙҙәр.

Предмет атамаһы. Уны һөйләмдә ҡулланыу. Исемдең һорауҙары. Яңғыҙлыҡ исемдәр. Кеше исем-шәрифтәренең, хайуан ҡушаматтарының, ер-һыу атамаларының, китап, газета-журнал исемдәренең ҙур хәрефтән яҙылышы. Мәғлүмәт алыу ысулдары. Күренекле кешеләр тураһында белешмә алыу. Улар тураһында текст төҙөү. Алты-ете балалар яҙыусыларының исем-шәрифтәрен белеү.

Билдәне белдергән һүҙҙәр. Уларҙың исем алдынан килеүе. Һөйләмдә аныҡлаусы ролен үтәүе.

Хәрәкәтте белдергән һүҙҙәр. Һөйләмдә уларҙы таныу, моделен һыҙыу. Уларҙың һөйләмдә хәбәр ролен үтәүе.

Ярҙамсы һүҙҙәр. Уларҙың дөрөҫ яҙылышы.

6.Лексика. Һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәһе. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Омонимдар, синонимдар, антонимдар. Нығынған һүҙбәйләнештәр менән һөйләмдәр төҙөү.

7. Телмәр һәм уның төрҙәре. Һөйләү телмәре. Диалог. Әңгәмәсе менән диалог ҡороу. Аралашыу оҫталығын шымартыу. Монолог.Уны һөйләү оҫталығы. Эске телмәр. Ым-ишара. Уйлау, хыял итеү.

8. Хикәйә. Әкиәт. Шиғыр. Тексты логик яҡтан тамамланған өлөштәргә бүлеү. Уларға исем ҡушыу. Абзац. Ҡыҙыл юл. Бәләкәй күләмле хикәйәләр (текст) ижад итеү. Тексҡа ҡарата 4-5 һөйләмдән торған баһалама яҙыу. Әкиәт. Был жанрға хас үҙенсәлектәр. Әкиәт ижад итеү. Шиғыр төҙөлөшөн өйрәнеү. Шиғыр яҙыу үҙенсәлектәре. Шиғырҙы күсереп яҙыу ҡағиҙәләре.

9.Телмәр үҫтереү. Телмәр мәҙәниәте. Темаға ярашлы тәбиғәт объекттары, күренештәре, ҡыҙыҡлы хәлдәр тураһында, 5-6 һөйләмдән торған мажаралы хикәйә йәки әкиәт төҙөү.

Тексҡа план төҙөү. Текстың өлөштәре һәм һөйләмдәр араһында мәғәнәүи эҙмә-эҙлеклелек. Текстың идея-тематик йөкмәткеһе. Текстың төҙөлөш схемаһы (башы, уртаһы – төп өлөш, аҙағы).

Әҙер йәки коллектив төҙөгән план буйынса хикәйәләү. Бирелгән тексты (50-60 һүҙ) изложение итеп яҙыу. Хикәйә ижад итеү. Инша яҙыу (65-70 һүҙ).

4-се класс

Дүртенсе класс программаһы уҡыусының өс йыл буйы үҙләштергән тел ғилеме өлкәһендәге белемдәрен тулыландырыу һәм бөтөн бер системаға килтереү, телмәр эшмәкәрлеген тулыһынса формалаштырыу, универсаль уҡыу оҫталығын сифатлы кимәлгә күтәреү маҡсатын ҡуя.

Башланғыс мәктәпте тамамлаусы уҡыусы алдына түбәндәге мәсьәләләр ҡуйыла.

1.Фонетика һәм орфоэпия. Ижек, баҫым, һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр, ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар, парлы һәм парһыҙ яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар, өн һәм хәреф тураһындағы белемдәрен системаға һалыу. Ҡайһы бер һүҙҙәрҙең үҙенсәлекле әйтелеше (орфоэпия). Һүҙгә тулы фонетик анализ.

2. Һүҙ составы (морфемика). Һүҙ составы (тамыр, ялғау). Тамырҙаш һүҙҙәр. Яһаусы (суффикс), үҙгәртеүсе ялғауҙар.Тамырға ялғау ҡушыу юлы менән һүҙ яһау (һүҙьяһалыш). Һүҙ составына анализ.

3. Орфография һәм пунктуация. Башҡорт теле орфограммаларын системаға һалыу. Тыныш билдәләрен дөрөҫ ҡуйып, хатаһыҙ күсереп яҙырға, диктант, изложение, инша һәм башҡа тикшереү эштәрен үтәй алырға бурыслы.

4.Синтаксис. Һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләм. Уларҙың оҡшаш һәм айырмалы яҡтары. Һөйләү маҡсаты буйынса һөйләмдәрҙе хәбәр,һорау һәм өндәү һөйләмдәргә айырыу. Һөйләмдең тиң киҫәктәре. Һөйләмгә синтаксик анализ.

5. Морфология. Һүҙ төркөмдәре. Үҙ аллы һүҙ төркөмдәре. Ярҙамсы һүҙҙәр.

Исемдең предметты атау функцияһы. Исемдең һорауҙары. Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр. Исемдең һан менән үҙгәреше. Исемдең эйәлек заты менән үҙгәреше. Исемдең килеш менән үҙгәреше. Килеш һорауҙары. Ҡалын һәм нәҙек килеш ялғауҙары. Рус теленән ингән һүҙҙәрҙең килеш менән үҙгәреше. Исемгә морфологик анализ.

Алмаш. Уның төркөмсәләре. Зат алмаштары. Килеш менән үҙгәреше. Һорау һәм күрһәтеү алмаштары. Алмашҡа морфологик анализ.

Сифат. Тамыр һәм яһалма сифаттар. Сифаттарҙың үҙгәреше. Сифат дәрәжәләре. Төп һәм шартлы сифаттар. Сифатҡа морфологик анализ.

Рәүеш. Рәүештең яһалышы. Рәүеш төркөмсәләре. Рәүеш һәм сифат. Рәүешкә морфологик анализ.

Ҡылым. Ҡылымдың яһалышы. Тамыр, яһалма, ҡушма ҡылымдар. Ҡылымдың үҙгәреше (заман, зат, һан, барлыҡ-юҡлыҡ). Үткән заман ҡылымдары. Уларҙың зат, һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ, шаһитлы-шаһитһыҙ формалары. Хәҙерге заман ҡылымдары. Уларҙың зат, һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ формалары. Киләсәк заман ҡылымдарының төрҙәре. Ҡылым һөйкәлештәре. Бойороҡ һөйкәлеше ҡылымдары. Уларҙың зат, һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ формалары. Шарт һөйкәлеше ҡылымдары. Теләк һөйкәлеше ҡылымдары. Ҡылымға морфологик анализ.

Һан. Ябай һәм ҡушма һандар. Һан төркөмсәләре. Һандарҙың дөрөҫ яҙылышы. Һандарҙың башҡа һүҙҙәр менән оҡшашлығы. Һанға морфологик анализ.

6.Лексика. Һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәләре. Һүҙҙең күп мәғәнәлелеге. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Омонимдар. Синонимдар. Антонимдар. Нығынған һүҙбәйләнештәр. Уларҙы телмәрҙә ҡулланыу.

7.Телмәр үҫтереү. Бәйләнешле телмәр. Текст. Уның мәғәнәүи өлөштәре. Абзац. Ҡыҙыл юл. Идея-тематик йөкмәтке. Текст йөкмәткеһенең планын төҙөү. Тексты һөйләү. Инша, изложение. Телмәр этикеты.

3. Тематик планлаштырыу.

Б9лект1р, темалар

Кластар

1 кл.

2 кл.

3 кл.

4 кл.

1.

Ты6лау

2

У5ыу

3

47йл19

4

Я3ыу

5

Графика

15

6

Морфология

35

34

40

7

493ъя4алыш

16

8

Синтаксис

25

12

11

9

Орфография 41м пунктуация

11

8

8

10

Фонетика 41м орфоэпия

11

8

11

493 составы(морфемика)

11

10

12

Лексика

12

15

13

Телм1р 41м уны6 т7р31ре

14

10

Б7т14е

34

102

102

102

рес

Үткәреү ваҡыты

Дәрестең темаһы

У5ыусылар3ы6 т7п д7й7м эшм1к1рлеге.

Планлаштырылған һөҙөмтә

план

факт

1

1.09

Телмәр үҫтереү.

Һаумы, мәктәп!

Белем көнө. Йәйге каникул хәтирәләре. Дәреслек персонаждары көндәлеге. Күсереп яҙыу.

Йәйге каникул хәтирәләре менән уртаҡлашырға.

2

2.09

Ниҙәр иҫемдә? Нимәләрҙе онотҡанмын?

Ҙур хәреф. Һөйләм. Тыныш билдәләре. Һөйләмде дөрөҫ интонация менән уҡыу.

Һөйләмде ҙур хәрефтән яҙырға. Һөйләм аҙағынан нөктә, һорау, өндәү билдәләрен дөрөҫ ҡуйырға

3-4

6.09

8.09

47йл1м а3а2ында тыныш билд1л1ре.47йл1мд1 тыныш билд1л1ре.

Ҙур хәреф. Һөйләм. Тыныш билдәләре. Һөйләмде дөрөҫ интонация менән уҡыу.

Һөйләмде ҙур хәрефтән яҙырға. Һөйләм аҙағынан нөктә, һорау, өндәү билдәләрен дөрөҫ ҡуйырға

5-6

9.09

13.09

Кешене6 исем-фамилиялары.Хайуан 5ушаматтары.

Исем-фамилиялар, ҡушаматтар, йылға, ... һүҙҙәрҙең ҙур хәреф менән яҙылыуы. Күренекле шәхестәрҙең исем-шәрифтәре

Кешенең исем-шәрифтәрен, хайуан ҡушаматтарын, ер-һыу атамаларын дөрөҫ яҙырға.

7-8

15.09

16.09

131би 181р,китап исемд1ре. Газета-журнал, теле-радио тапшырыу3ары исемд1ре.

Исем-фамилиялар, ҡушаматтар, йылға, ... һүҙҙәрҙең ҙур хәреф менән яҙылыуы. Күренекле шәхестәрҙең исем-шәрифтәре

Кешенең исем-шәрифтәрен, хайуан ҡушаматтарын, ер-һыу атамаларын дөрөҫ яҙырға.

9

20.09

Ер-4ыу атамалары.

Исем-фамилиялар, ҡушаматтар, йылға, ... һүҙҙәрҙең ҙур хәреф менән яҙылыуы. Күренекле шәхестәрҙең исем-шәрифтәре

Кешенең исем-шәрифтәрен, хайуан ҡушаматтарын, ер-һыу атамаларын дөрөҫ яҙырға.

10

22.09

Тикшереү эше.

Үтелгәнде нығытыу.

Һөйләм. Тыныш билдәләре

Алған белем сифатын тикшерергә, һөҙөмтәләрҙе анализларға

11-12

23.09

27.09

Башҡорт теленең төп законы. Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡылар.

Һүҙ. Ижек. Нәҙек һәмҡалын һуҙынҡылар.Нәҙек һәмҡалын әйтелешлеһүҙҙәр.

Һүҙҙәрҙе күҙәтергә, сағыштырырға, һығымта яһарға

13

29.09

Көҙ тураһында инша яҙырға әҙерлек.

Башҡорт һүҙҙәренең йә ҡалын, йә нәҙек ижектән генә тороуы. Сит телдән үҙләштерелгән һүҙҙәр. Уларҙа ҡалын һәм нәҙек әйтелешле ижектәрҙең ҡатнаш килеүе.

Һүҙҙәрҙе күҙәтергә, сағыштырырға, һыҡымта яһарға. Ҡоштар тураһында мәғлүмәт алырға, уның менән уртаҡлашырға

14

30.09

Инша” Таң ҡалдырғыс көҙгө күренештәр”

Башҡорт һүҙҙәренең йә ҡалын, йә нәҙек ижектән генә тороуы. Сит телдән үҙләштерелгән һүҙҙәр

Һүҙҙәрҙе күҙәтергә, сағыштырырға, һы2ымта яһарға. Ҡоштар тураһында мәғлүмәт алырға, уның менән уртаҡлашырға

15

04.10

Тартынҡы өндәр. Парлы һәм парһыҙ,яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар

Парлы һәм парһыҙ яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Сонор өндәр. Тартынҡылар таблицаһы. К, ҡ, өндәренең сиратлашыу үҙенсәлеге

Өндәрҙе төркөмләргә, таблицаһыҙырға. Тартынҡылар тураһында мәғлүмәт бирә белергә.Мәҡәлдәрҙе телмәрҙә ҡулланырға

16

06.10

Танау тартынҡы өндәре. 7йр1те9 диктанты.

Парлы һәм парһыҙ яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Сонор өндәр. тартынҡылар таблицаһы.

Өндәрҙе төркөмләргә, таблицаһыҙырға. Тартынҡылар тураһында мәғлүмәт бирә белергә. Мәҡәлдәрҙе телмәрҙә ҡулланырға.

17

07.10

(к)-(г),(ҡ)- (ғ),(п)-(б) өндәренең сиратлашыуы

К, ҡ, өндәренең сиратлашыу үҙенсәлеге

Тартынҡылар тураһында мәғлүмәт бирә белергә.Мәҡәлдәрҙе телмәрҙә ҡулланырға

18

11.10

Тикшереү эше №2.

Тартынҡы өндәр

Парлы һәм парһыҙ яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Сонор өндәр. Тартынҡылар таблицаһы. К, ҡ, өндәренең сиратлашыу үҙенсәлеге

Алған белем сифатын тикшерергә, һөҙөмтәләрҙе анализларға

19

13.10

Сит телдәрҙән үҙләштерелгән һүҙҙәр

Сит телдәрҙән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ҡулланышы.

Рус һәм башҡа сит телдән ингән һүҙҙәргә хас булған үҙенсәлектәр тураһында фекер алышырға.

20

14.10

Сит телдәрҙән килгән һүҙҙәрҙә

Нәҙек һәмҡалын ижектәрҙең ҡатнаш килеүе

Сит телдәрҙән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ҡулланышы. Уларға ялғау ҡушыу үҙенсәлектәре