Литературное чтение 2 класс (тат. гр)

Аңлатма язуы

2 нче сыйныфлар өчен әдәби укудан эш программасы Россия Федерациясендәге һәм Татарстан Республикасындагы мәгарифкә кагылышлы хокукый-норматив документларга нигезләнеп төзелде:

1. Россия Федерациясенең “Мәгариф турында”гы Законы (Федеральный закон от 29.12.2012 273-ФЗ “Об образовании в Российской Федерации”).

2. Татарстан Республикасының “Мәгариф турында”гы Законы (Закон Республики Татарстан “Об образовании” № 68-ЗРТ от 22 июля 2013 года, статья 8).

3. Россия Федерациясенең “Россия Федерациясе халыктелләре турында”гы 126-ФЗ нчы номерлы Законы (24.07.1998).

4. РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы приказы, 30 нчы август, 2013 нче ел №115 (“Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – начального общего, основного общего и среднего общего образования”).

5. “Татарстан Республикасының халык телләре турында” Законы (Закон Республики Татарстан от 08.07.1992 № 1560-XII (ред. от 03.03.2012г.) “О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан”).

6. “Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында” Татарстан Республикасы Законы, 2004нче ел, 1нче июль.

7. “2014-2020 нче елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Республикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республикасы дәүләт программасы”, 2013 нче ел, 25 нче октябрь, 794 нче карар.

8. Төп гомуми белем бирүнең Федераль дәүләт белем бирү стандарты (Россия Мәгариф һәм Фән министрлыгында 2010 нчы елның 17 нче декабрь боерыгы 1897 нче номер белән расланган, РФ Юстиция Министрлыгында 19644 нче регистрацион номеры белән 2011нче елның 1 нче февралендә теркәлгән).

9. Татарстан Республикасында 2012-2020 нче елларда фән һәм мәгариф үсеше турында “Дәүләт программасы”.

10. 2010-2015 нче елларда Татарстан Республикасында мәгарифне үстерү стратегиясе “Киләчәк” программасы.

11. Татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты. - ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы, Казан, 2014.

12. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан рөхсәт ителгән “Рус телендә урта гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар 1-11 нче сыйныфлар” (Казан: Татар. кит. нәшр., 2011)

13. ГБМБУ 87нче урта мәктәбенең укыту планы турындагы нигезләмәсе, 26.08.2015.

Укыту фәненең уку планында тоткан урыны

2 нче сыйныф татар төркемнәре өчен әдәби укудан эш программасы атнага 2 сәгать исәбеннән 70 сәгатькә төзелде.

Әдәби укудан   эш программасы  түбәндәге өлешләрдән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укытуның планлаштырылган нәтиҗәләреннән , укучыларның белем дәрәҗәләренә булган таләпләрдән, календарь-тематик планнан, УМК.

“Әдәби уку” фәнен укытуның максатлары: балаларга “Әдәби уку” фәнен укыту максаты күпкырлы, һәм ул берничә аспекттан тора: танып белү, үстерү, тәрбия, белем бирү.

1. Танып белү максатының эчтәлеге: Татарстан Республикасында яшәүче һәр милләт кешесенә, үз халкы тарихыннан тыш, шушы төбәктә төп халык булып саналган татар халкы мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, тарихи үткәнен, бүгенгесен, киләчәген белү зарур. Татар исемнәрен, Татарстанның табигатен, җирлеген, топонимикасын дөрес әйтә белергә өйрәтү, аларның семантикасы белән кызыксындыру, балалар фольклоры, татар халык авыз иҗаты, әдәбият-сәнгать вәкилләре белән беренчел таныштыру башлангыч этапта танып белү максатының төп эчтәлеген тәшкил итә.

2. Үстерү максатының эчтәлеге: балаларның психик үсешен түбәндәге юнәлешләрдә үстерүгә аеруча игътибар таләп ителә: фикерләүне үстерү белән бәйле психик функцияләр: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дедуктив фикерләү; хәтерне үстерү (ихтыяри, ихтыярсыз), игьтибарлылыкны үстерү; аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык, хислелек, эмпатия хисләре); ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне үстерү.

3. Тәрбияви максатның эчтәлеге: тәрбия процессы беренче чиратта укытуның эчтәлеге һәм методлары белән бәйле, шуңа күрә программа эчтәлеген сайлаганда, материалның тәрбияви мөмкинлекләре исәпкә алынды. Балаларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән, аларны кызыксындырган мораль проблемаларны үз эченә алган эчтәлек, беренчедән, укыту процессында тәрбияви функция башкарса, икенчедән, турыдан-туры коммуникатив мотивация туу белән бәйле.

4. Белем бирү максатының эчтәлеге: мәктәптә әдәби уку фәнен укытуның төп максаты укучыларны сүз сәнгатен аңларга өйрәтүне, татар әдәбияты һәм тәрҗемә әсәрләр аша рус һәм дөнья әдәбияты әсәрләренең байлыгы белән таныштыруны күз алдында тота. Баланы матур әдәбият әсәрләрен аңларга һәм анализларга өйрәтү, логик фикер йөртүләрен үстерү, рухи дөньяларын баету төп мәсьәләләрнең берсе булып тора.

“Әдәби уку” фәнен өйрәтүнең бурычлары: әдәби әсәрне уку һәм анализлау күнекмәләре формалаштыру; матур әдәбият әсәрләрен мөстәкыйль уку ихтыяҗы булдыру; укучыларның телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү; татар халкына, аның әдәбияты һәм мәдәниятенә хөрмәт, дөньяга гуманлы караш, башка халыкларның мәдәниятләре белән кызыксыну тәрбияләү, укучыларның акыл хезмәте күнекмәләрен үстерү, татар сөйләм этикеты үрнәкләрен урынлы кулланырга өйрәтү, татар дөньясы, шул исәптән татар халкының гореф-гадәтләре, милли бәйрәмнәре, халык авыз иҗаты үрнәкләре белән таныштыру .

Эш программасы “Әдәби уку” фәнен өйрәтүне беренче чиратта фәннилек, аңлылык, аңлаешлылык, системалылык, эзлеклелек, күрсәтмәлелек, укучыларның яшь үзенчәлекләрен исәпкә алу кебе гомумдидактик принципларга нигезләнеп төзелде.

Укытуның шәхси, предмет, метапредмет нәтиҗәләре

Предмет нәтиҗәләре:

• әдәби текстны кабул итү;

• укыган әсәрнең темасын, проблемасын билгеләү;

• геройларга характеристика бирү;

• әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыру;

• укыганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү;

• укыган әсәр буенча фикер алышуда катнашу, фикерне дәлилли белү;

• татар әдәби теленең нормаларына нигезләнеп, кирәкле темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

• шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү, күпмилләтле илебезгә карата ярату хисләре, татар әдәбиятына һәм башка халыклар әдәбиятына, мәдәниятенә ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбияләү;

• активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл эшчәнлегенә һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү, шәхес буларак формалашуны дәвам итү;

• үзең белән идарә итүгә юнәлдерелгән белем һәм күнекмәләрне тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү, тормышта үз урыныңны күзаллый башлау;

• милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру; әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү.

Әхлакый кыйммәтләр юнәлеше өлкәсендә:

• татар әдәбияты һәм мәдәниятенең әхлакый һәм рухи кыйммәтләрен үзара якынайту, башка төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне ишетеп кабул итү, аңлаешлы уку, эчтәлекне дөрес аңлау;

• халыкларныкы белән чагыштыру;

• татар әдәбиятына үз мөнәсәбәтен формалаштыра, бәяли белү;

• өйрәнелгән әдәби әсәрләргә аерым очракларда үзгәреш кертә белү;

• автор карашын, мөнәсәбәтен аңлау.

Коммуникатив өлкәдә:

• чәчмә әсәрләрне яки өзекләрне татар теленең әдәби чараларын һәм цитаталарын кулланып сөйли белү, укыган яки ишеткән текст буенча сорауларга җавап бирә алу, телдән төрле типтагы монолог, диалоглар төзү, әңгәмә кору;

Эстетик өлкәдә:

• әдәбиятның образлы дөньясын сүз сәнгате күренеше буларак аңлау, әдәби әсәрләрнең эстетик ягын кабул итү, әсәрләрдән рухи тәм табу;

• сүзнең эстетик вазифасын, әдәби образлар тудырганда сурәтләү көчен аңлау.

Метапредмет нәтиҗәләре

Метапредмет нәтиҗәләре булып, универсаль уку-укыту гамәлләре формалаштыру санала (УУГ).

Регулятив универсаль уку гамәлләре:

• • кагыйдәләрне, күрсәтмәләрне истә тотып гамәлләр кылу;

  • гамәлләрне таләп ителгән вакытта башлау һәм тәмамлау;

  • үз эшчәнлегеңне контрольгә алу, биремне үтәүнең дөреслеген тикшерү;

  • тормыш тәҗрибәсен куллану;

  • эшләнгән эшнең сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Танып-белү универсаль уку гамәлләре:

• төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку;

• сәнгатьле уку;

• шигьри кабатлап сөйләүнең төрле төрләреннән файдалану (тулы итеп, кыскача, сайлап, аңлатмалар белән, иҗади бирем белән);

• текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү; әсәрләрне анализлау;

• план төзү;

• әдәби әсәрләр буенча һәм тормыштан алган фикер-карашларга, хис-кичерешләргә нигезләнеп, тулы яки мини -сочинение язу;

• укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту, проект эшләре белән кызыксындыру;

• өстәмә белем чыганакларыннан язучыларның тормышы һәм иҗаты турында белү;

• татар әдәбиятының һәм сәнгатенең күренекле вәкилләре,аларның иҗаты турында белү.

Шәхескә кагылышлы универсаль уку гамәлләре:

• • дәреслек геройларына, күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

  • үз уңышларың, уңышсызлыкларың турында фикер йөртү;

  • үз мөмкинлекләреңне бәяләү;

  • ү зэшчәнлегенең нәтиҗәләрен яхшыртуга ихтыяҗ формалаштыру;

  • мәгънә барлыкк акитерү («Минем өчен моның нинди мәгънәсе әһәмияте бар?» - дигән сорау кую)

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре:

• • тормыш тәҗрибәсен куллану;

  • күршең белән хезмәттәшлек итү.

  • Парларда һәм күмәк эшли белү.

Укыту предметының сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча планлаштырылган нәтиҗәләре.

Уку эшчәнлеге. Әдәби текстны аңлап, дөрес, йөгерек һәм сәнгатьле уку. Уку төрләре (йөгерек, аңлатмалы, эчтән, сайлап, бергәләп) белән танышу. Уку максатларына төшенү. Әдәби әйтелеш нормаларын саклап, дөрес интонаөия һәм басым белән кычкырып уку.

Сәнгатьчә эшләнеше камил, аңлау-төшенү өчен авыр булмаган, мавыктыргыч һәм гомумкешелек кыйммәтләренә уңай мөнәсәбәт булдырырлык әсәрләр сайлана. Алар арасында әдәби һәм фәнни-популяр әсәрләр, татар халык авыз иҗаты әсәрләре, дөнья балалар әдәбияты классиклары әсәрләре, төрле энциклопедияләрдә, белешмә-сүзлекләрдә һәм балалр-вакытлы матбугатында басылган материаллар булырга мөмкин. Балаларга уку өчен тәкүдим ителгән әсәрләрнең төп темалары: туган тел, табигать, хезмәт, балалар тормышы, кешеләрнең үзара мөнәсәбәтләре, гаилә, сәламәтлек саклау, яхшылык һәм яманлык.

Тыңлау. Төрле җанрдагы әдәби әсәрләрне тыңлап, аңлы кабул итү. Тыңлаган әсәрнең төп эчтәлеген аңлау һәм ул ясаган эмоциональ тәэсирне аңлатып бирә алу.

Сөйләм. Текст эчтәлегенә бәйле сораулар һәм җаваплар бирә белү. Укыганны яки ишеткәнне (укытучы укыганны тыңлап) кабатлап сөйләү. Әсәр турында фикер алышуда катнашу, әңгәмә кора белү. Әсәрнең геройлары, вакыйгалары турында монологик сөйләм төзү; текстны план буенча сөйләү. Уз фикерен дәлилли, моның өчен башка чыганаклардан мисаллар китерә белү. Аралашу (коммуникатив) культурасын үзләштерү. Бирелгән темага (үзе, әти-әнисе, гаиләсе, иптәшләре, табигать һәм тереклек) яки рәсем-картина буенча хикәяләп, тасвирлап сөйләргә өйрәнү. Әсәрләрне яки өзекләрне яттан уку.

Язу. Матур язу күнекмәләре булдыру. Әдәби әсәр буенча куелген сорауларга кечкенә күләмле язмача җавап әзерләү (шул исәптән компьютер кулланып). Диктант, изложение язарга өйрәтү.

Әдәби әсәр эчтәлеген аңлауга мөнәсәбәтле теоретик төшенчәләр: әсәр темасы, төп фикере, вакыйгалары, аларның эзлеклелеге. Әсәр герое: герой характеры, аның эш-гамәлләре, холкы, эмоциональ һәм әхлакый кишерешләре. Табигать образы, кеше образы, хайван, кош-корт образы, сүз-сурәт. Әсәрдә сурәтләнгән дөнья: пейзаң, портрет. Автор, хикәяләүче, лирик герой. Вакыйга, күренеш, конфликт. Әдәби әсәр һәм публицистик язма, мәкалә. Фольклор жанрларын аеру: әкият, табышмак, мәкаль һәм әйтем, мәзәк, җыр. Әдәби жанрларны аеру: хикәя, шигырь, пьеса.

Укучыларның белем дәрәҗәләренә таләпләр:

•  татар әдәбияты, аның аеруча күренекле вәкилләре турында күзаллау булдыру;

•  әдәби әсәрне тыңлап һәм укып аңлау күнекмәләре булдыру;

•  текст белән танышу, эчтәлеген сөйләп бирү күнекмәләрен формалаштыру, аны камилләштерә бару;

•  әдәби текстларны дөрес, тиз һәм тора-бара сәнгатьле итеп укуларына ирешү;

• мөстәкыйль рәвештә әдәби әсәрләрне укырга һәм үзләштерергә күнектерү, белемгә омтылыш, китапка карата кызыксыну тәрбияләү;

•  татар әдәбияты белән бергә башка халыкларның сүз сәнгатенә дә кызыксыну тәрбияләү;

•  Укучыларны мантыйклы һәм иҗади фикер йөртүен, затлы зәвыгын үстерү;

•  әдәби әсәрләр ярдәмендә үз-үзеңне әдәпле тотуга ихтыяҗ тәрбияләү;

• Дөрес, бәйләнешле итеп телдән һәм язма сөйләмгә өйрәтү

2 нче сыйныфта “Әдәби уку” курсының эчтәлеге.

1.Кояш Җирне яктырта, уку – мине: 12 сәг.

2.Күрәмсез, дусларым, көз килде тышта: 6 сәг.

3.Әткәй, әнкәй һәм туганнарым: 6 сәг.

4.Ак чәчәкләр ява: 8 сәг.

5.Үзе яхшының эше дә яхшы: 7 сәг.

6.Туган җир, туган ил: 5 сәг.

7.Яз җыры: 8 сәг.

8.Борын – борын заманда: 8 сәг.

9.Саумы, җәй!: 9 сәг.

Ятлау өчен әсәрләр.

1.Г.Тукай. “Туган тел”, “Җир йокысы”.

2.Б.Рәхмәт. “Кошлар киткәндә”.

3.М.Җәлил. “Көз җитте”.

4. Г. Лотфи. “Сыерчык”.

5.З.Туфайлова. “Туган ил”.

6.Р.Миңнуллин. “Әни”.

Милли - төбәк компонентына караган материаллар түбәндәге темаларны өйрәнүдә кулланылды.

1.Кояш Җирне яктырта, уку – мине.

2.Күрәмсез, дусларым, көз килде тышта.

3.Әткәй, әнкәй һәм туганнарым.

4.Ак чәчәкләр ява.

5.Үзе яхшының эше дә яхшы.

6.Туган җир, туган ил.

7.Яз җыры.

8.Борын – борын заманда.

9.Саумы, җәй!

Укучыларның белем һәм күнекмәләрен тикшерү һәм бәяләү нормалары

Укучының монологик сөйлəмен бəялəү

- Тəкъдим ителгəн тема (рəсем, ситуация) буенча хикəя төзи белсə; дөрес интонация белəн, тулы, эзлекле итеп, текстка бəя биреп, мөнəсəбəтен күрсəтеп сөйли алса, тупас булмаган пауза хаталары җибəрелсə дə, «5»ле куела.

4 нче сыйныфта бәйләнешле сөйләм 10-12 җөмлә тәшкил итә.

- Аерым паузалар, 1-2 сөйлəм хатасы ясаса; укытучы тарафыннан икедəн артык булмаган ачыклаулы сорау бирелсə, «4»ле куела.

- Теманың төпэчтəлеген ачса; 4-6 сөйлəм хатасы җибəрсə; укытучы тарафыннан икедəн артык ачыклаучы сорау бирелсə, яки укытучы ярдəменнəн башка сөйлəмне башлый (тəмамлый) алмаса, «3» лек уела.

- Сөйлəмдə эзлеклелек сакланмаса; паузаларда төгəлсезлеклəр китсə; 6 дан артык сөйлəм хатасы һəм грамматик хата ясаса, «2» ле куела.

Диалогик сөйлəмне бəялəү.

Тиешле темпта дөрес интонация белəн сорау куйса; əңгəмəдəшенең сорауларына тулы җавап кайтаса, «5»ле куела.

Дөрес сорау биреп, үзе дə əңгəмəдəшенең соравына дөрес җавап кайтарса, лəкин сөйлəм вакытында укытучы ярдəменə мохтаҗ булса; 2-3 сөйлəм хатасы җибəрсə, «4» ле куела.

Укытучы ярдəмендə генə сорау бирсə яки җавап кайтарса; сораулар биргəндə, сүзлəр һəм грамматик формалар табуда төгəлсезлеклəр җибəрсə яки өйрəнгəн җөмлə калыпларының бер өлешен генə үзлəштерсə; 4-5 сөйлəм хатасы җибəрсə, «3» ле куела.

Əңгəмə вакытында зур авырлык белəн генə сорау бирсə; сорауларга үз көче белəн җавап бирə алмаса; 6 дан артык хата җибəрсə, «2» ле куела.

Уку күнекмəлəрен бəялəү.

Программада каралган талəплəрне тулысынча үтəсə (авазларны, сүзлəрне, җөмлəлəрне дөрес, сəнгатьле итеп, пауза һəм логик басымны саклап укыса); укытучы биргəн сорауларга җавап кайтара алса яки текст эчтəлеген аңлы рəвештə үзлəштерсə, «5»ле куела.

Уку тизлеге гомуми талəплəргə туры килсə; сəнгатьлелек сакланса, лəкин укыган вакытта 2-3 əйтелеш хатасы җибəрсə; пауза һəм интонациягə караган төгəлсезлеклəр булса; текстның эчтəлеген аңлап, укытучы сорауларына җавап бирə алса, «4»ле куела.

Уку тизлеге гомуми талəплəргə туры килмəсə; текстны сəнгатьле итеп укымаса; логик басымны дөрес куймаса; əйтелешкə караган 3-4 хата җибəрсə; текстны өзеп-өзеп укыса; укытучы биргəн сорауларга җавап кайтарганда, төгəлсезлеклəр китсə; 4-5 əйтелеш хатасы җибəрсə, «3»ле куела.

Уку тизлеге бик акрын булса; барлык сүзлəрне дə өзеп-өзеп укыса; текстны сəнгатьле, аңлаешлы итеп укымаса; əйтелеш нормаларын тупас бозса; орфоэпия һəм интонация хаталары эчтəлекне аңлауга җитди комачаулык тудырса; сүзлəрне əйткəндə, 6 дан артык тупас бозып əйтү булса, «2» ле куела.

Укыту материалының бүленеше

Укыту-методик комплекты:

1. Ягъфәрова Р.Х. Уку китабы: Рус телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 2 нче сыйныфы өчен дәреслек

(татар балалары өчен)- Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2013. – 143б.

2. Өстәмә әдәбият:

- Әдәби уку: рус телендә башл.гомуми белем бирү мәкт. 2 нче с-фында эшләүче укытучылар өчен методик

кулланма/ Ф.Ш.Гарифуллина, И.Х.Мияссарова. - Казан: “Мәгариф-Вакыт” нәшрияты, 2013.-44б;

- Абдрәхимова Я.Х. Әдәбият дәресләрендә бәйләнешле сөйләм үстерү. К.:. Мәгариф, 2007;

- Даутов Р.Н., Рахмани.Әдипләребез. Библиографик белешмә. К.: ТКН, 2009.

- Заһидуллина Д.Ф., Закирҗанов Ә.М., Т.Ш. Гыйләҗев. Татар әдәбияты. Теория. Тарих. К.: “Мәгариф” нәш-ты,

2004;

- Хатипов Ф.М. Әдәбият теориясе. К.: ТКН, 2000.

Электрон ресурслар

http://www.ed.gov.ru Белем бирү буенча федераль агентлык

http://www.fasi.gov.ru Фән һәм инновацияләр буенча федераль агентлык

http:// [link]  З.Нури. “Көн дә мең дә бер сорау”.