Цәәлһвр бичг
Хальмг келн
Әрәсән школын өмн тәвсн эркн төр күцәллтәһәр хаһлхд төрскн келнә нилч ик чинртә болдгинь кен чигн меднә.
Күн болһн соңссн, үзсн, умшсан талдан күүнд келәр дамҗулҗ, амн үгәр, эс гиҗ бичәд медүлҗ чадна. Төрскн келән сәәнәр медҗ авлһн, сурһульчнрт эргндк делкән туск медрлиг гүүнәр медхәс нань, терүгәр түшг кеҗ, орс кел болн сурһлһна талдан предметмүд күцәллтәһәр дасхд дөңгән икәр күргнә. Шин цагин некврмүдлә ирлцңгүһәр сурһульчнрт хальмг кел дасхлһна көтлврмүд тогталһн өдгә цагин зарчмсар дамҗҗ шинрүлгдҗәнә. Хальмг Таңһчин сурһулин, сойлын болн номин Министерств барлх зөв өгсн көтлврин (2009җ.) уул деер 3-гч классин көдлмшин көтлвр тогтагдв. Сурһульчнрин медрл, чадврмуднь шин девсңд һарчана. Келлһ өргҗүллһн өдгә цагин некврмүд дахҗ, сурһлһна һоллгч әңгнь болна. Кел дасхлһнд келлһнә үүлдвриг (соңслһн, келлдән, умшлһн, бичлһн) тогтахмн. Грамматикин медүлвр келлһ өргҗүллһнә кичәлмүдт болн урн утх зокъялын кичәлмүдт текстмүд даслһна йовудт нег зергдән болҗ орулгдв.
Сурһульчнр Аристаева Н.Д., Конкаева Н.Г. болн Мадеева М.Г. бичсн «Девәлә» гидг дегтрәр көдлхмн. 3-гч класст хальмг кел дасхлһнд ут турштан 102 час, долан хонгт 3 час өггдҗәнә.
3-гч классмудын көтлврин әңгснь
3-гч классмудт хальмг кел даслһна көтлврәр сурһулин җилин эклцәр хальмг келнә кичәл оршл кичәләс авн эклнә. Тиим кичәлмүд сурһмҗин чинртә болна, төрскн кел дасххд нөкд болна. Келлһнә үүлдвриг эклц классмудт дасхлһна кергт 7 том әңг авгдсн бәәнә:
1. «Урһулин уханас сурһулин ухан даву» (Би болнсурһуль);
2. «Төрскнәс өөрхн һазр уга» (Би болн мини Төрскн);
3. «Өврмҗәр седклим дүүргсн өнр орчлң секгднә» (Би болн эргндк орчлң);
4. «Сергмҗтә, соньн кевәр сул цаган давулый!» (Мини сул цаг);
5. «Күн болх баһасн» (Шагшавдын сурһмҗ авчанав);
6. «Нарна нилчиг тоолҗ болшго, һарин нилчиг барҗ болшго» (Күч-көлснд бийән белдҗәнәв);
7. «Уха-билг белглдг уурхан саңгин билг» (Амн урн үгин зөөрлә таньлдҗанав).
Грамматик, чикәр бичлһн болн келлһ өргҗүллһн
2-гч класст дассан давтлһн.
Әвән-зү (фонетик):
- үгиг ниилврәр хувалһна даслт цааранднь өргҗүллһн;
- эгшгүдин таарлт;
- алңтрулгч эгшгүд;
- дуута болн дүлә хадврмуд;
- алңтрулгч хадврмуд.
Үглл (лексик)
- үгин чинр; синоним (маля, шилвр, ташмг), антоним (эрт-ора, дулан-киитн), омоним (үс у, үс самл).
Үг бүрдәмҗ
- үгин тогтацин экн түрүн медә өглһн. Үгин уңг, нег уңгта үгмүд. Үг тогтагч аффиксмүд (шатр-шатрч, уя-уячнр). Үг хүврәгч чилгчс (эмч, эмчин, эмчд).
Үг-зү (морфолог)
- бәәлһнә нернә чинр, сурврмуд, то (үкр – үкрмүд, эгч – эгчнр, һаха – һахас);
- киискврмүд;
- чинрлгч нернә чинр болн сурвр (ямаран?); үгин ниицлһнд чинрлгч нернә ормнь (өткн өрм, көк модн);
- үүлдәгчин чинр болн сурврмуд (яах? ю кех?) – биилх, ясх, өгх;
- нүр болн заагч орч нердин то болн нүр (би, бидн, мадн, чи, тадн, таанр), (эн, тер, эдн, тедн, иим, тиим, эдү, тедү).
Зәңг-зү (синтаксис)
- үгин ниицлһн. Зәңгин һол мөчмүд – нерлгч болн келгч
(Элдә хөд услҗана.)
- амр зәңгин тогтац, терүнә мөчмүдин даран. Келгчин эзлгч орм – зәңгин эцүс. Нерлгчин – зәңгин эклц.
- зәңгс келлһнә күцләрн болн айлтарн хувагддгнь.
Көтлврәр дасх үүдәврмүд
Төвкнин Эрнест «Эвин кичәл», «Зун – амрлhна цаг», «Алдр номтын нер медий», «Боднцг»; Санҗин Николай «Теңгрин саадг», «Салькн гисн юмби», «Чини дорвад юн бәәнә», «Мана Төрскн», «Шаазha»; Бадмин Серәтр «Салькн», «Зальврлhн», «Шатр», «Хальмг домбрин тускар медий»; Тачин Анҗа «Хальмг келн», «Хотын амтн әмтәхн»; Куукан Анатоль «Дегтр – медрлин булг»; Балакан Алексей «Аршан болтха!», «Экскурсь»; Бадмин Борис «Көлгнә тускар медий»; Дентелинә Раиса «Эрүл-менд хартн»; Инҗин Лиҗ «Кремль», Шугран Вера «Ялмна сүл», «Сана оруллhн», Бадмин Борис «Гөрәснә тускар медий», Буджала Егор «Иткгдхш», Көглтин Дава «Хальмпр», Эльдшә Эрднь «Мини мис»
Кичәлин хөөн умшлһна үүдәврмүд
Баасансүрэн Т. «Харадан үр»; Байдын С. «Нарн яһҗ йовдв?»; Басңга Б. «Эндр»; Бианки В. «Кенә хамр сән?»; Көглтин Д. «Хавр чидлән авад»; Куукан А. «Унсн бийнь уульхшв»; Лиҗин Э. «Гөрәсн»; Нуура В. «Ээҗин тулг»; Саңһҗин Б. «Саатулын дун»; «Кап-кап хур»; Сән-Белгин Х. «Бор богшурһа»; Шугран В. «Хамдан»; Эльдшә Э. «Тавн таасмҗ».
Чееҗәр дасх шүлгүдин баһ гисн тонь
Балакан А. «Хойр зург»; Бембән Һ. «Цугтан эрдмтә болх»; Бембин Т. «Сән седкл»; Буджала Е. «Цеңкр мөсн деер», Җимбин А. «Заңта Басң» (тасрха); Көглтин Д. «Хавр»; Саңһҗин Б. «Тасрсн цецгә»; Сән-Белгин Х. «Дуул, теегм!»; Төвкнкин Э. «Эвин кичәл»; Шугран В. «Хальмг Таңһчин частр»; Эрнҗәнә К. «Эв».
Хальмг кел дасхлһна медрл шинҗллһңә (познавательные) күслнь:
- төрскн келәр сурһульчнриг соньмсуллһн
- төрскни сойлын заңшалмуд болн авъясмуд медҗ авлһн
- келни – билгин болн йирңк, хамцу медрл тогталлһн
- хальмг келнә грамматикин әңгсин туск медрл авлһн
Хальмг кел дасхлһна дамшлтын (практические) күслнь:
- зургудар, умшсн текстәр диалог тогтаҗ чадлһн
- ямаран болвчн төрәр ухаһан медүләд келсн цагтан зура тогтаҗ чадллһн
- цәәлһҗ келлһндән (описание) һол седвинь йилһлһн
- келлһнә хүвс келлһндән болн бичлһндән олзлҗ чадлһн
- хөөт үгмүд бәәлһнә нертә олзлҗ чадлһн
- давхр зәңгин экн түрүн медрл авлһн
- амн үгин зөөр, бичәчнрин үүдәврмүд дасч
Хальмг кел даслһна көтлврин лит-седвин зура
3 класс (йирңкү)
1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1-гч дөрвнә –
1
Делкә төвкнүн бәәтхә!
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур,
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр, хамдан келлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, зургуд шинҗллһн, девтрт көдллһн, амрлһн.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, үгмүдин ниицлһс тогтах.
Хәәвр-үүдәгч идвгин көгҗлт
2
Зун – амрлhна цаг
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн.
Кецәр зәӊһс тогталһн
Хәәвр-үүдәгч идвгин көгҗлт
3
Үүлн хурхла – хур орна
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Келнә билг өөдлүлгч эв-арһсин көгҗлт
4
Салькн гисн юмби?
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст айслулҗ умшлһн;
Учр-утхинь амн үгәр келдг дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
5
Алдр номтын нер медий
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
6
Хальмг келән дасий
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
7
Мана класс
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн
Учр-утхинь амн үгәр келдг дасхх
Ахрар келвр тогтах
8
Шүүвр көдлмш (входной контроль)
1
Һаха сар
Неҗәдәр күүндлһн
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, үгмүдин ниицлһс тогтах.
Медрлән шинҗлдг, дүңцлдг дигләд аш һарһдг чадвр батлх
дассан давтх
9
Чини дорвад юн бәәнә?
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
10
Хоорндан үүрсг болый
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
11
Дегтр – медрлин булг
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
12
Хотан цаглань эдлий
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Зургар келвр тогталһн
13
Көлгнә тускар медий
1
Һаха сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин учр-утхинь цәәлһсн цагт медрлән шүүдр дасхх
14
Өдрин диг бәрий
1
Хулһн сар
“Девәлҗ” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Зургар келвр тогталһн
15
Эрүл-мендән харҗ хадhлый
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
16
Төрскн hазран медий
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
айслулҗ умшлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
17
Хальмг Таңһчин частр медий
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Учр-утхинь амн үгәр келдг дасхх
Айслулҗ умшлһн
18
Хальмг Таңһчин туг, Хальмг Таңһчин сүлд
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн.
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин аһулһар сурврмуд тогтах, бичҗ авх
19
Седкл авлсн балhсн
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, айслулҗ умшлһн, соңслһн, девтрт көдллһн, амрлһн.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
20
Бурхн Багшин Алтн сүм
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Айслулҗ умшлһн
21
Теегин бәәдл-җирhлтә таньлдый
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
айслулҗ умшлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
22
Чонын тускар медий
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
23
Зурмна тускар медий
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
айслулҗ умшлһн, соңслһн, девтрт көдллһн, амрлһн.
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Текстин учр-утхинь цәәлһсн цагт медрлән шүүдр дасхх
24
Ялмна тускар медий
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Айслулҗ умшлһн-
25
Гөрәснә тускар медий
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин учр-утхинь цәәлһсн цагт медрлән шүүдр дасхх
26
Бичмр көдлмш
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр күүндлһн
Медрлән шинҗлдг, дүңцлдг дигләд аш һарһдг чадвр батлх
27
Урhа модна тускар медий
1
Хулһн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Зургуд
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Зургар келвр тогталһн
II дөрвнә -21 час
Девәлә” даслур Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Учр-утхинь амн үгәр келдг дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
2
Худгин усн
1
Үкр сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Айлтаһар, чикәр текст умшдг дасхх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн, күүндлдәнә йовцд күүнә келсиг медҗ чадлһн
3
Һооҗур
1
Үкр сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Айлтаһар, чикәр текст умшдг дасхх
Текстин аһулһар сурврмуд тогтах, бичҗ авх
4
Нур
1
Үкр сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Айлтаһар, чикәр текст умшдг дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
5
Манц һол
1
Үкр сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Айлтаһар, чикәр текст умшдг дасхх
Текстин учр-утхинь цәәлһсн цагт медрлән шүүдр дасхх
6
Заһсна тускар медий
1
Үкр сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
7
Эргндкән шинҗлий
1
Үкр сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Багшин келсиг оньган өгәд соңсдг, медрлән диглдг дасхх
8
Литән медий
1
Үкр сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн, күүндлдәнә йовцд күүнә келсиг медҗ чадлһн
9
Цаг негәр йовдго
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Күүндлдәнд орцдг чадвр өгх.
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
10
Зул – нас авдг өдр
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Зулын тускар келҗ чадлһн, Зулын йөрәл чееҗәр дасх
11
Өрк-бүләрн җирhий
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Өрк-бүлин тускар келҗ чадлһн
12
Герән тохнятаhар ахулый
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
13
Хар hазран харҗ хадhлый
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Күүндлдәнә болн һанцар келлһнә хәрлцәнд орлһн
14
Малын олз-тус
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
15
Шовуд – мана нәәҗнр
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
16
Шаазhан тускар медий
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Кецәр зәӊһс тогталлһн
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
17
Аңгуд үвләр
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Айлтаһар, чикәр текст умшдг дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
18
Мартгдшго зовлң
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
19
Шүүвр көдлмш
1
Бар сар
Неҗәдәр күүндлһн
Медрлән шинҗлдг, дүңцлдг дигләд аш һарһдг чадвр батлх
20
Шин җилин нәр
1
Бар сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
21
Дассан давтлһн
1
Бар сар
Неҗәдәр күүндлһн
Күүндврт орлцлһн. Умшлһн. Девтрт бичлһн
Күүндврт орлцлһн. Умшлһн. Девтрт бичлһн
III дөрвнә -30 час
Туула сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
2
Үүдәлтин бәәшңд одый
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Күүндәнд орлцдг чадвр өгх.
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
3
Өөмдг дасий
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
4
Шатринь өвәрцинь медий
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Айлтаһар, чикәр текст умшдг дасхх
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
5
Дөөв медий
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
6
Шаhа наадлhиг сергәй
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
7
Мөсн деер наадый
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
8
Байрта кевәр надый
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
9
Цәәhин тускар медий
1
Туула
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Күүндәнд орлцдг чадвр өгх.
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
10
Цаhана боорцгудын чинр медий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
11
Хальмг домбрин тускар медий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
12
Үрвр кедг дасий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
13
Йоста кевәр үүрлий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
14
Му йовдл бурушадг дасий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
15
Күндллhнә авъяс медий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Күүндлдәнә болн һанцар келлһнә хәрлцәнд орлһн
16
Сән седклтә болый
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
17
Күчәрн баhиг харҗ дөнңий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Күүндлдәнд орлцдг чадвр өгх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
18
Би цергч болнав
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн, күүндлдәнә йовцд күүнә келсиг медҗ чадлһн
19
Аакан оньдин йөрәй
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Күүндлдәнд орлцдг чадвр өгх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
20
Хавр ирсиг медий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн, күүндлдәнә йовцд күүнә келсиг медҗ чадлһн
21
Җивртә гиичнрән тосий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
22
Тоhруна тускар медий
1
Лу
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
23
Неелт кедг дасий
1
Моһа
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн, күүндлдәнә йовцд күүнә келсиг медҗ чадлһн
24
Эргндкән хардг дасий
1
Моһа
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
25
Өдмг альдас ирдв?
1
Моһа
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
26
Өдмгин үн медий
1
Моһа
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
27
Бичмр көдлмш
1
Моһа
сар
Неҗәдәр күүндлһн
Медрлән шинҗлдг, дүңцлдг дигләд аш һарһдг чадвр батлх
28
Чидләрн олна көдлмшт орлций
1
Моһа
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
29
Гертән нөкд болый
1
Моһа
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
30
Дурндан бәәдгиг бурушай
1
Моһа
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн, күүндлдәнә йовцд күүнә келсиг медҗ чадлһн
IV-гч дөврнә – 24 час
Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
2
Көдлмшч hарин тускар күүндий
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Күүндлдәнә болн һанцар келлһнә хәрлцәнд орлһн
3
Уячин эрдмин тускар медий
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
4
Өвс хадлhна тускар медий
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
5
Түүмрәс бийән саглый
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
6
Хулдачин эрдмлә таньлдый
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
7
Үлгүрмүд медий
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Күүндлдәнд орлцдг чадвр өгх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
8
Йорәл келдг дасий
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
9
Буульмҗ уга – баатр уга
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Күүндлдәнә болн һанцар келлһнә хәрлцәнд орлһн
10
Дун седклд омг өгнә
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
11
Шаваш хайдг дасий
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь йилһҗ чадлһн
12
Миисин шинҗ медий
1
Мөрн сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
13
Шорhлҗна шинҗ медий
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Багшин келсиг оньган өгәд соңсдг, медрлән диглдг дасхх
14
Орчлң төвкнүн бәәтхә!
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Күүндлдәнә болн һанцар келлһнә хәрлцәнд орлһн
15
Күн бөк (Хальмг тууль)
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Умшсн текстн аһулһар тәвсн сурврт хәрү өгч чадлһн
16
Күүнә кишг (Хальмг тууль)
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текст аһулһар сурврмуд тогтах, зәңгс бичҗ авх
17
Сүк (Лев Толстой)
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Күүндлдәнә болн һанцар келлһнә хәрлцәнд орлһн
18
Эс өггдсн ачлвр (Хальмг тууль)
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Сурврмудт хәрү өгч чадлһн, зәңгс тогтах.
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
19
Хөвтә җирhл гисн юмби? (Санҗин Н.)
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
сурвлҗлһ бичлһн; анч-бәәдлин күүндлдән; айслулҗ умшлһн; үүдәлтин көдлмш.
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Текстин һол учр-утхинь зааҗ келлһн
20
Элҗгн минҗ хойр (Сергей Михалков)
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
анч-бәәдлин күүндлдән; текст амн үгәр келлһн; айслулҗ умшлһн;.
Келсиг соӊсдг, дахад келдг чадвр дасхх
Багшин келсиг оньган өгәд соңсдг, медрлән диглдг дасхх
21
Кер hалзн хуцта Кеедә гидг өвгн (Хальмг тууль)
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Сурврт хәрү өглһн, үгмүд даслһн, умшлһн, девтрт көдллһн, амрлһн
Эш-зүүһин зокалмудла таньлдулх
Багшин келсиг оньган өгәд соңсдг, медрлән диглдг дасхх
22
Бичмр көдлмш
1
Хөн
сар
Неҗәдәр күүндлһн
Медрлән шинҗлдг, дүңцлдг дигләд аш һарһдг чадвр батлх
23
Дассан давтлһн.
1
Хөн
сар
“Девәлә” даслур
Көдлмшин девтр
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Күүндврт орлцлһн. Умшлһн. Девтрт бичлһн
Күүндврт орлцлһн. Умшлһн. Девтрт бичлһн
24
Кичәлин хөөтк умшлһн.
1
Хөн
сар
Неҗәдәр болн хамдан күүндлһн
Олзлх литератур
1. Баһ орс-хальмг толь. Би хальмг кел дасчанав. И.К. Илишкин, Б.Д. Муниев, В.Д. Бадмаева, М.О. Шургучинова. Элст Хальмг дегтр һарһач, 2002 җ.
2. Хальмг-орс толь. Би хальмг кел дасчанав. Э.Ч. Бардаев, Р.А. Джамбинова, А.Л. Каляев, А.Ш. Кичиков, Ц.К. Корсункиев, М.У. Монраев, Б.Д. Муниев, Д.А. Павлов, Н.Н. Убушаев. Элиста Калмыцкое книжное издательство, 2004 г.
3. Келлһ өргҗүллһнә дидактическ хураңһу. Бадмин Г, Зулан Юрий, Ивана Надежда. Элст Барин гер «Герл» 2008 җ.
4. Багшин дегтр. Келн улсин 1-гч классмудт өггдх кичәлмүдин зурас. Баклана Г.Б., Санҗ-Һәрән Н.Х. Элст Барин Гер «Герл» 2013 җ.
5. Келлһ өргҗүллһнә, умшлһна болн хальмг келнә көтлвр. Аристаева Н.Д., Богаева Л.Ф. Элст 2009 җ.
6. Чикәр бичлһнә толь. Павла Дорҗ. Хальмг дегтр һарһач Элст 1973 җ.
7. Кел нәәрүллһн. Каляев А.Л. Элст Хальмг дегтр һарһач 1986 җ.
8. Бичкдүдин амн үгин билгин антолог. Оконов Б.Б. Элст Хальмг дегтр һарһач 1990 җ.
9. «Үгин Эрк» Кемән Оршв. Җиҗән Эрдэнибаяр. Элст 1995җ.
10. Оюн Түлкүр. Кичгә Төлә, Әсрә Нина. Элст 1997 җ.
11. “Девәлә” 3-гч классин даслур. . Аристаева Н.Д., Конкаева Н. Г. Элст, 2013 җ
