Даҕааһын аат
Даҕааһын аат – саҥа чааһа
Предмет бэлиэтин көрдөрөр уонна ханнык? хайа? хайдах? ханнааҕы? хаһааҥҥы? туохтаах? диэн ыйытыыга эппиэттиир саҥа чааһа даҕааһын аат дэнэр.
Предмет бэлиэтэ диэн:
- хаачыстыбата (үчүгэй, итии, сырдык);
- быһыыта (төгүрүк, ньолбоҕор, суон);
- кээмэйэ (улахан, кэтит, бөдөҥ);
- өҥө (күөх, саһархай, ала), о.д.а. буолар.
Даҕааһын аат арааһа:
Төрүт Үөскээбит
Киирии
Ааттыйбыт
Маҥан, ыраас, саҥа, кирдээх, төгүрүк, токур
Оҕомсох
Кэйиик
Сааскы
Сайыҥҥы
Дьиэлээх
Тыатааҕы
Чиэһинэй
Сиэрэй
Муударай
Күүстээх (кыайар)
Эдэрдэр (бааллар)
Саҥаны (биллибит)
Даҕааьын аат уларыйбат, этиигэ быһаарыы буолар. Холобур: күүстээх киһи, күүстээх киһиттэн, күүстээх дьон. Этиигэ кэпсиирэ буоллаҕына, кэпсиирэ сыһыарыытын ылынар. Холобур: Эн күүстээххин, биһиги эмиэ күүстээхпит. Даҕааһын аат бэйэтэ быһаарар тыллаах буолуон сөп: олус кэрэ айылҕа, наһаа суон тиит, ураты интэриэһинэй кинигэ.
Ааттыйбыт даҕааһын элбэх ахсаан уонна тардыы сыһыарыытын ылар, падеһынан уларыйар кыахтаах. Этиигэ туһаан, кэпсиирэ, толоруу буолуон сөп. Холобур: Күүстээхтэр кыайыахтара. Ким? – күүстээхтэр. Куустээххин дьэ биллибит. Тугу биллибит? – күүстээххин. Күүстээ5и күүстээх баһыйар. Кими баһыйар? – күүстээҕи. Уол чахчы күүстээх эбит. Хайдах эбитий? – күүстээх эбит. Сорох даҕааһын аат тылга толору көспүт: кырдьаҕас(старик),ыраахтааҕы(царь),өстөөх(враг),муҥурдаах(аппендицит),бэлиэлээх(кырынаас), о.д.а.
Даҕааьын аат үөскүүр ньымата
Даааьын аат атын саца чааьыттан уонна да5ааьынтан араас ньыманан у8скуур.
Сыьыарыынан Ааттарынан
Ааттартан:
Туохтууртан:
Дьиэлээх, сыллаа5ы о5омсох, илицци аьа5ас, толоругас, ууллумтуо. Ытырыык, м8т858р, чацкынас
Сырдык кыьыл
харамацаас
ку8х эбириэн
Предмет бэлиэтин күүһүрдэн, кыччатан көрдөрүү
Кыьыллыцы Эдэркээн
Уту8кэннээх
Эйэ5эстэй
Кыратыын
Урдугу8н
Мап-мацан
Хабыс-хараҥа
Кип-киэц
Сыр-ыраас (синоним)
Сырдык-хараца (антоним)
Амаан-дьамаан
Хатыланаролох
Аттарыыхалыып
Урдук да урдук
Урдуук-урдук
Урдуктэнурдук
Чох хара, к8м8р хара
К8н8 со5ус, к8н8 ба5айы
Да5ааьын ааты сацарар саца5а туттуу
Да5ааьын ааткэпсэтии да тылыгар, уус-уран айымньыга да бэрткиэцциктуттуллар. Предмет бэлиэтин к8рд8р8р буолан, тылы-8ьу олусбайытар, киэргэтэр. Саха тылыгарараасбэйэлээх синоним, антоним суолталаах да5ааьын олусэлбэх. Олордуколоцхобаай-талым тылыгартолору к8ст8р.
Да5ааьыны к8спут суолта5а туттартубэлтээмиээлбэхбуолар: тимиркурдьэх – тимирсурэх. Кыьылтылынанкынаттанар.
Кэнникикэмцэнууччатылынсабыдыалынан да5ааьын аатыааттуохтуурутуруйэнэрэр: сабыылаахтуннук – сабыллыбыттуннук. Онтонсылтаан тыл, биирхалыыпкакиирэн, иинэр-хатар, этигэнкууьэ м8лтуур.
Да5ааьын ааты таба суруйуу
-аа, -ээ(ханнык? да5ааьын) -а, -э(ханна? сыьыат)
аллараасыцаах, Аллараахалыма, Халыма, у8ьээ дойду,У8ьээ Булуу, киэьээаьылык
Алларасытар, алларадиэки, У8ьэ та5ыс, киэьэкэлээр
ҥҥ
ҥ
Сайын – сайыццы
Кыьын – кыьыццы
Туун – тууццу
Сарсын - сарсыццы
Сарсыарда – сарсыардаацы,
Бэ5эьээ – бэ5эьээци
Нууччалыысуруллар да5ааьын аат
Да5ааьын оло5ун дор5ооно сыьыарыы
Холобур
Биирэмэкэлин аьа5ас дор5оон
Наарилин аьа5ас дор5оон
Охсуулаах суьу8ххэ
-ай
-эй
-ой
Фонетическай,
Олимпийскай
Химическэй,
Медицинскэй
Грузовой,
хоровой
Технологическая карта
Урок: Родной язык
Класс: 2
Тема: Даҕааһын аат
Учитель: Хорунова Дарья Семеновна
Студент-практикант: Зорина Антонина Антоновна
Дата проведения: 25, 26 февраля 2015г
