Аягөз аудандық білім бөлімі
ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫС:
Бағыты: Жаратылыстану
Секциясы: Өлкетану.
Тақырыбы:
Жұмыс авторы: Жарқымбекова Нұрай.
4 «Ә» - класс
«Д.Бабатайұлы атындағы жалпы
білім беретін орта мектеп» КММ
Жетекшісі: Ережепова Жанагуль Кудайбергеновна.
Бастауыш класс мұғалімі.
«Д.Бабатайұлы атындағы жалпы
білім беретін орта мектеп» КММ
Аягөз қаласы.
2015 жыл.
Аннотация
Жобаның басты мақсаты: Аягөз ауданында өндірілетін пайдалы қазбалардың түрлерімен, өндіріс орындарымен, адам өміріндегі маңызы туралы зерттеу.
Міндеттері:
Зерттеу нысаны: адам.
Зерттеу заты: пайдалы қазбалар: мәрмәр, мыс, әктас, алтын.
Зерттеудің өзектілігі: Аягөз ауданында қандай пайдалы қазбалар шоғырланғаны , қалай өндірілетіні, ауданымызға пайдасы жайлы ақпарат жинау.
Зерттеудің болжамы: егер біз Аягөз ауданында пайдалы қазбалар жайлы көбірек оқып білсек, онда олардың ауданымыздың экономикасына, халқына маңызы жайлы білер едік.
Зерттеу әдістері:
ғылыми әдебиеттердегі анықтамалармен танысу;
жергілікті жердің пайдалы қазбалар картасын құру;
өндіріс орындарына саяхат жасау;
зерттелген нәтижеге талдау жүргізу;
ғылыми жобаны қорғау.
Кіріспе.
Мен Шығыс Қазақстан облысының Аягөз қаласында туып өстім.Дулат Бабатайұлы атындағы жалпы білім беретін орта мектебінің 4 «Ә» класс оқушысымын. Ұстазымыз дүниетану сабағында пайдалы қазбалар жайлы айтып берді. Пайдалы қазбалардың түрлері, өндіру әдістері туралы мәлімет алдық. Қазақстан картасы бойынша пайдалы қазбалар шоғырланған жерлерді анықтадық. Қазбалардың түрлерімен танысып, олардың адам өміріндегі маңызы жайлы білдік. Осы пайдалы қазбалар біздің Аягөз ауданында кездеседі ме, қай жерлерде шоғырланғаны жайлы білгім келеді. Аягөз ауданында өңдірілетін пайдалы қазбалар туралы білу үшін, сұраққа нақты жауап алу үшін, мен осы тақырыпта ғылыми жоба жазуға бекіндім.
Аягөз ауданы 1928 жылы құрылды. Әкімшілік орталығы Аягөз қала мәртебесін 1939 жылы алды. Ауданның жалпы көлемі 5 млн. гектарды құрайды. Осылайша Аягөз жер көлемі жөнінен Қарағанды облысының Арал аудандарынан кейін республика бойынша үшінші орын алады. Атақты жерлесіміз Құрбанғали Халид «Бес тарих» атты кітабында «Аягөз - өскен жеріміз, Найман – жүрген еліміз» деп тілге тиек еткен Аягөз өңірінің тарихы сонау көне замандардан басталады. Аягөз өңірінен тарихта өзіндік із қалдырған көптеген тұлғалар шыққан. Қаламызда көптеген өндіріс орындары бар. Қалада Локомотив жөндеу және пайдалану деполары, «Аягөз Түрксіб» вагон жөндеу деполары жұмыс істейді. Қаламыздағы Аягөз әскери гарнизоны еліміздің шығыс шекарасын күзетуде. Қаламызда орналасқан бірнеше мектеп балаларға сапалы білім беруде. Мәдениет, спорт сарайлары, мұражай, әсем саябақтар бар. Ауданымызда 18 тарихи ескерткіштер бар. Қазақстан кен байлықтарының қорымен әр алуандығы жағынан жер шарындағы бай аймақтарының бірі. «Ел жерсіз, жер кенсіз болмас» деп халқымыз айтқандай, осы өзімнің туып өскен жерімде қандай қазбалар барын анықтадым. Пайдалы қазбалар деп, жерден қазып алып, адам қажетіне жұмсалатын тау жыныстарын атайды. Пайдалы қазбалар шоғырланған жерді кен деп атайды. Пайдалы қазбалардың түрлері өте көп.
3
4
2.Негізгі бөлім:
2.1 Ең алғашқы жұмысымды Аягөз ауданының әкімшілігінің жер бөлімінен бастадым. Бұл бөлімнен ауданымызда мыс, мәрмәр, алтын, әктас кен орындары бар екенін анықтадым.
Мыс – кенді пайдалы қазба, қызғылт түсті жұмсақ металл. Оңай өңделеді. Мыстың ең тамаша қасиеті – электр тогын жақсы өткізетіндігі. Мыстан электр сымы, электр машиналары мен бөлшектері жасалады. Оны телефон, телеграф байланысында кеңінен қолданады. Мыс түрлі металдармен оңай қосылып, қорытылады. Таза мысқа қарағанда оның түрлі қоспаларының қасиеті жоғары болады.
[pic]
[pic] [pic]
5
[pic] [pic]
[pic] [pic]
[pic] [pic]
6
Алтын – таза алтын сары түсті болады. Бағалы металл. Алтыннан зергерлік бұйымдар жасайды. Мысалы алтыннан жасалған сақина, алқа, сырға, білезік, мүсіндер жиі кездеседі. Алтын қоры бойынша Қазақстан
[pic]
[pic]
[pic] [pic]
[pic] [pic]
7
Әктас – біздің күнделікті өмірімізде өте жиі кездеседі. Әктастың үш түрі бар: бор, кәдімгі әктас және мәрмәр. Олар бір-бірінен қаттылығына қарай ажыратылады. Бор-әктастың жеке түрлерінің ішіндегі ең жұмсағы. Үгілгіш, түсі ақ. Бормен тақтаға жазамыз. Одан үй әктайтын әк алынады. Кәдімгі әктас бордан қатты. Ақ сұрғылт немесе сарғыш түсті болады. Әктастан күйдіру жолымен әк алынады. Оған саз қосу арқылы цементтің кейбір түрлері өндіріледі. Әкке құмның өте сапалы түрін қосып, ақ кірпіш дайындайды. Ондай кірпіш өте берік болады.
[pic]
[pic]
[pic] [pic]
8
Мәрмәр – кенге жатпайтын пайдалы қазба. Әктастың ең қатты және тығыз түрі.Түсі әр түрлі келеді. Ақ, қызғылт, сұр, тіпті қаралары да кездеседі. Мәрмәр оңай өңделеді. Мәрмәр үйлерді әшекейлеуге көп жұмсалады. Одан театр,мәдениет сарайы және басқа да ғимараттардың ішкі қабырғасы, әсем бағаналары, баспалдағы ескерткіш бейнелер жасалады.
[pic] [pic]
[pic] [pic]
[pic] [pic]
9
[pic] [pic]
[pic] [pic]
Аягөз қаласындағы Абай ескерткіші. Аягөз қаласындағы мұражай.
10
. [pic] [pic]
Қозы Көрпеш-Баян сұлу мәдениет сарайы. Әкімшілік ғимараты [pic]
[pic]
Қаламыздағы әсем саябақтардағы субұрқақтар
[pic]
[pic]
Мұқатай Абеулов ескерткіші Қозы Көрпеш-Баян сұлу ескерткіші
11
2.2 Ақтоғай – Қазақстанның оңтүстік шығысында орналасқан. Мұнда «Қазақмыс» Ірі мыс кен орны орналасқан. Ақтоғай кен орнындағы жұмыстар 2013 жылдан басталды. Бұл корпорацияда 3000-ға жуық адам жұмыспен қамтылған. Кен қойнауынан үстіңгі қабатын үймелеп шаймалау технологиясы бойынша өңделіп отыратын тотықты кен түрінде шығарылады. Ақтоғай Қазақстан-Қытай шекарасымен шамамен 250 км жерде орналасқан ашық типтегі кеніш болып табылады. Мұнда жылына 25 тонна катодты мыс пен 85 тонна концентратты мыс өндірілетін болады.
Қазақмыс Ақтоғай
[pic]
2.3 «Қаз Минералс Ақтоғай» тау кен байыту комбинатының құрылыс жұмыстары жүріп жатыр. Шамамен 50 жылға жететін 5 млн тоннадан аса мыс қоры бар байыту коибинатының келешегі кемел, болашағы жарқын. Бұл комбинат іске қосылған уақытта ең ірі комбинаттардың бірі болатыны белгілі. Ақтоғай кен байыту комбинатының жұмысы Республикалық индустриялық картаға енген ауқымды жоба. Бұл жоба жергілікті халыққа да пайдасын тигізіп отыр. Құрылыс басында бүгінгі таңда 1187 адам жұмыспен қамтылып отыр. Бұл жобаның қуаты орасан.
2.4 Аягөз қаласының өзінде осы пайдалы қазбаларға байланысты бірнеше өндіріс орындары бар. Атап айтсақ бұл Мәрмәр зауыты, Қалалық жол құрылыс компаниясы, Аягөз құрылыс материалдар комбинаты, Кірпіш зауыты. Ауданымыздың үлкен серпін беретін бір жоба, бұл Аягөз құылыс материалдар комбинаты. Бұл жобаның қуаттылығы жылына 6000 метр куб темір бетон өнімдерін өндіруге жоспарланған. 80 – ге тарта адамды жұмыспен қамту мүмкіндігі бар. Жоба 2015-2016 жылдары іске қосылады деп жоспарланып отыр.
12
2.5. Аягөз кірпіш зауытының құрылыс жобасы іске қосылып, өндіріс 84% жүктелген. Маусымдық жұмыс 3 млн дана кірпіш шығарады. Әкке құмның өте сапалы түрін қосып, ақ кірпіш дайындайды. Ондай кірпіш өте берік болады. Кірпіш зауытының жұмысшылары кірпішті жасау әдісімен таныстырды.
Кірпіш зауытында
[pic] [pic] ..
[pic] [pic]
13
2.6. Аягөз ауданында «Тасқора», «Шарық» алтын өндіру фабрикалары жұмыс істейді. Тасқора фабрикасында 172 адам жұмыспен қамтылған. Өткен жылы бұл фабрика 35 келі алтын өндірді. Ал Шарық кенішінде шоғырлы сілтісіздендіру әдісімен 150 адам алтын өндіреді. Бұл фабрика өткен жылы 22 келі алтын өндірді. Осындай қуатты жобалардың іске асуы аудан халқының тұрмыс жағдайын жақсартып отыр.
2.7.Қалалық жол құрылыс компаниясы көше жолдарын жөндеумен айналысады. Бұл компания қала халқын жұмыспен қамтып отыр. Қала көшелеріне асфальт төсеп, автокөліктердің қауіпсіз жүруіне ықпал етіп отыр.
Қалалық жол құрылыс компаниясында
[pic] [pic]
[pic] [pic]
14
Қалалық жол құрылыс компаниясында
[pic]
[pic]
[pic]
15
3.1. География кабинетінде кабинет меңгерушісімен пайдалы қазбалардың шартты белгілерін анықтап, Аягөз ауданының пайдалы қазбалар картасын құрдым. Бұл картада ауданымыздағы қазбалардың орналасуын белгіледім. Қазбалардың адам өміріндегі маңызы жайлы кабинет меңгерушісі әңгімелеп берді.
[pic]
География кабинетінің зертханасында
[pic] [pic]
16
Қорытынды
Бұл жұмысымды қорытындылай келе, Аягөз ауданында пайдалы қазбаларды өндіретін кәсіпорындар аудан экономикасына, халқының тұрмыс жағдайының жақсаруына ықпал етіп отырғаны белгілі болды. Пайдалы қазбалар шексіз емес. Олардың жалпы қоры пайдаланылған сайын азайып барады. Еліміздің қазба - байлықтарын мақтан ете отырып, оны үнемдеп жұмсап, қорғап, сақтай білуіміз керек.
Кең байтақ мекенім – Қазақ елім,
Байлыққа толы әр белдерің.
Ардақты елім, айбыным менің,
Аягөз қаласы- туған жерім.
17
Пайдаланылған әдебиеттер.
Аягөзде жаңа өндірістер қарқын алып жатыр. Дидар.-облыстық газет
№15. 6.02.10. 3-бет.
Аягөздің индустриялық қуаты артады. Дидар.-облыстық газет
№30. 16.03.15. 1-2-бет.
К.Жүнісқызы, Ә.Бірмағанбетов, Н.Жапанбаева. Дүниетану 3,4 класс
Алматы, Атамұра 2014 жыл.
Келешегі жарқын Аягөз. Аягөз жаңалықтары
№22. 18.03.15. 1-2-бет.
[link]
http://el.kz/m/photos/view/
18
Мазмұны.
Аннотация ................................................................................................................. 1
1.Кіріспе ...................................................................................................................... 5
2. Негізгі бөлім .......................................................................................................... 9
2.1. Аягөз ауданында өндірілетін қазбалар түрлеріне сипаттама..................... 10
2.2. Ақтоғай Қазақмыс Корпорациясы................................................................. 11
2.3. Қаз.Минералс Актоғай тау кен байыту комбинаты ..................................... 12
2.4. Аягөз қаласындағы өндіріс орындары ...................................................... 13
2.5. Аягөз кірпіш зауыты ........................................................................................ 14
2.6.Тасқора, Шарық алтын өндіру комбинаты ..................................................... 15
2.7. Қалалық жол құрылыс компаниясы.................................................................16
3. Біздің зерттеу жұмысымыз ................................................................................. 17
3.1.География кабинетінде ..................................................................................... 18 4. Қорытынды ............................................................................................................ 19
5. Қолданылған әдебиеттер ..................................................................................... 20
Жұмыстың мазмұны Зерттеу әдістері
Ескерту
07.09.14
Ғылыми жоба тақырыбын таңдау.
Жетекшімен жұмыс жүргізу.
Күнделік бастау.
14.09.14.
Ғылыми жоба кезеңдерімен, әдістерімен танысу.
Жұмысты жүргізу туралы жетекшімен ақылдасу.
Тақырыптың мақсаты мен міндеттерін анықтау.
18.09.14.
Пайдалы қазбалар жайлы мәліметтер жинақтау.
Ғаламтордан анықтамалар жазып алу.
Пайдалы қазбалар кестесін құру.
24.09.14.
Қала әкімшілігінің жер бөліміне бару.
Жер бөлімінің маманымен аудандағы кен орындары туралы әңгіме жүргізу.
Фотоға,
видеоға түсіру.
02.10.14.
Мыс, әктас, мәрмәр, алтын туралы қосымша әдебиеттер
ден мәлімет жинақтау.
Мәліметтерді жазып алу.
Қазбалардың суретте
рін жинақтау.
23.10.14.
Қала көшелерінде орналасқан, мәрмәрдан жасалған тарихи ескерткіштер туралы мәлімет жинақтау.
Тарихи ескерткіштер
ді фотоға, видеоға түсіріп алу.
Тарихи ескерт
кіштер жайлы мәлімет
тер жинақ
тап, кітапша жасау.
04.12.14.
Мыстан жасалған заттар туралы монтер жұмысшылармен әңгіме жүргізу.
Мыстан жасалған затарды фотоға түсіріп алу
Видеоға түсіру.
12.01.15.
Пайдалы қазбаларға байланысты ауданымыздағы өндіріс орындарымен танысу.
Аудан әкімшілігіне барып, мәлімет алу.
Ауданы
мыздағы кен орындары туралы кітапша жасау.
25.01.15.
Ақтоғай Қазақмыс корпорация
сы туралы мәлімет жинақтау.
Ғаламтордан іздеу.
Корпорация жұмыс
шылары
мен кездесу.
12.02.15.
Тасқора, Шарық алтын өндіру фабрикалары туралы мәлімет жинақтау.
Ғаламтордан іздеу.
Фабрика жұмыс
шылары
мен кездесу.
11.03.15.
Аягөз кірпіш зауытына саяхат жасау.
Зауыттың жұмысымен танысу, жұмысшы
ларымен әңгіме жүргізу.
Әңгімені видеоға түсіру.
25.03.15.
Қала көшелерінде кірпіштен салынған ғимараттар туралы суреттер дайындау.
Ғимараттарды фотоға, видеоға түсіру.
Кірпіш түрлерін фотоға түсіру.
05.04.15.
Қалалық жол құрылыс компания
сына саяхат жасау.
Компанияның жұмысымен танысу. Асфальт төсеу әдісімен танысу.
Жұмыс
Шылар
дың жұмыс істеп жатқа
нын видеоға түсіру.
12.05.15.
География кабинетінің меңгерушісімен әңгіме жүргізу.
Ауданның пайдалы қазбалар картасын құру. Шартты белгілермен белгілеу.
Картаны фотоға түсіру.
24.08.15.
Ғылыми жоба жұмысын жетекшімен бірге рәсімдеу.
Жұмысты компіютерге теріп, слайдтар жасау.
Жұмыс
ты кітап түрінде шығару.
