Филиал МОБУ СОШ д.Таштимерово Абзелиловского района Республики Башкортостан основная общеобразовательная школа д.Тупаково
Рассмотрено и принято на заседании ШМО учителей начальных классов
Руководитель ШМО:_________
Согласовано
Заместитель директора по УВР:___________________
Асманова Г.Т
«02» сентября 2013г
Утверждено
Директор МОБУ ООШ д.Тупаково:
_____________
Даминдарова Г.Х
РАБОЧАЯ ПРОГРАММА
ПО БАШКИРСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
НАЧАЛЬНОГО ОБЩЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Срок реализации: 2015 - 2016 учебный год.
Составлена на основе учебной программы по «Родному языку»
для 1-4 классов общеобразовательных школ (Асфаньярова В.К)
Составила: учитель начальных классов Асфаньярова В.К
2015г
Аңлатма
Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:
1)Федераль компоненттың дәүләт белем биреү стандарттары, РФ Мәғариф министрлығы пиказы №1089,0503.2004, үҙгәрештәр менән приказ №164,03.06.2008; приказ №320,31.08.2009;приказ №427,19.10.2009;приказ№39,24.01.2012;приказ №31.01.2012;
2) «Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы,
3)Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, 29.12.2012 №273-ФЗ;
4)«Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы,
5)Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы,01.07.2013 №696-з; 6)Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы
. Башҡортостан Мәғариф Министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа Тупаҡ дөйөм белем биреү мәктәбе муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеhының «Уҡыу планы»на( приказ №25/1,01.09.2015) ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.
Эш программаһы 34 аҙнаға бүленгән
Бала үҙ телендә һөйләшә, фекер йөрөтә, уның аша кешеләр араһындағы мөнәсәбәттең иң ҡатмарлы донъяһына үтеп инә, тәбиғәт, йәмғиәт һәм сәйәси күренештәрҙе танып белә, улар хаҡында тәүге төшөнсәләрҙе үҙләштерә. Туған тел балаға туранан-тура йоғонто яһай: туған телдә әйтелгән һүҙ уны шатландыра, көйөндөрә һәм төрлө бәхәстәргә тарта ала. Туған телде өйрәтеү уҡыусының үҙ аллы фекер йөрөтөү һәләтен, һөйләү һәм яҙма телмәрен үҫтереүҙе, байытыуҙы, камиллаштырыуҙы, баланың үҙен шәхес итеп үҫтереүҙе, формалаштырыуҙы күҙаллай.
Мәктәптә туған тел махсус предмет булараҡ өйрәнелә. Ә башланғыс мәктәптә иһә айырыуса әһәмиәтле урын алып тора. Сөнки башланғыс класс уҡыусылары туған тел аша ысынбарлыҡты танып белә, кешеләр араһындағы, йәмғиәттәге мөнәсәбәттәрҙе, үҙен уратып алған донъяны өйрәнә, шәхес булараҡ үҫешә. Фәҡәт үҙ телең генә ата-бабала- рыңдың үткәнен белергә, киләсәккә өмөт-хыялдарын яҡшыраҡ аңларға ярҙам итә. Ошоларға ирешмәйенсә тороп, телеңдең, милләтеңдең киләсәген күҙаллауы мөмкин түгелдер. Шуға ла туған телде бөтә нескәлектәре менән өйрәнеү, белеү мотлаҡ.
Башланғыс мәктәптә туған телде уҡытыу юғары кластарҙа өйрәнеләсәк тел һәм әҙәбиәт дәрестәренә әҙерлек этабы булып тора. Әгәр уҡыусы туған тел дәрестәрендә башланғыс класта уҡ яҡшы һөҙөмтәләргә ирешһә, уға өлкән кластарҙа башҡа предметтарҙы уңышлы үҙләштереү өсөн ҙур мөмкинселектәр тыуа. Шуға ла башланғыс мәктәптә туған тел дәрестәре алдында ҡуйылған мөһим шарттар - уҡыусыларҙы тормош менән таныштырып, унда үҙ урынын табырға өйрәтеү; мәктәптә уҡытылған туғандаш әҙәбиәттәр менән сағыштырып, башҡа фәндәр, сәнғәт төрҙәренә бәйле алып барыу; һәр көн һайын арта барған фәнни мәғлүмәтте еткереү; әҙәбиәт һәм сәнғәттең етеҙ үҫеше аша уҡыусыларҙың танып белеү һәләтлектәрен үҫтереү; уларҙың үҙ аллы белем алыуына, әҙәби китап уҡыуына, уҡылғанды баһалай белеүенә булышлыҡ итеү һәм ижади эшмәкәрлектәрен әүҙемләштереү бурысы тора. Шулай уҡ йәмғиәт алдында яуаплылыҡ тойған һәм рухи яҡтан ныҡлы булған интеллектуаль шәхес тәрбиәләү бурысы ла мөһим.
Юғарыла аталған бурыстарҙы хәл итеү өсөн тейешле шарттар булдырыу зарур. Иң төп шарттарҙың береһе - телде өйрәнеү өсөн мөмкинселектәр тыуҙырыу. Шуға күрә балаларҙы тел ғилеменә өйрәтеү башланғыс кластан маҡсатлы рәүештә алып барыла. Дәүләт теле булған рус һәм халыҡ-ара аралашыу теле булған инглиз телдәрен өйрәнеү, ҡағиҙә булараҡ, туған телгә нигеҙләнеп атҡарыла.
Башланғыс мәктәптә туған тел (киләсәктә әҙәби уҡыу тип аталасаҡ) дәрестәрен өйрәтеү түбәндәге маҡсаттарҙы тормошҡа ашырыуға йүнәлтелгән:
• башланғыс мәктәп системаһының төп нигеҙен тәшкил иткән дөрөҫ, йүгерек һәм тасуири уҡыу күнекмәләрен үҙләштертеү, үҙ аллы аңлап уҡыу күнекмәләрен булдырыу; танып белеү даирәһен формалаштырыу; телмәр эшмәкәрлегенең бөтә төрҙәрен камиллаштырыу;
уҡыусыларҙың танып белеү һәм ижади эшмәкәрлектәрен үҫтереү, әҙәби әҫәрҙәрҙә һүрәтләнгән тормош күренештәрен, ваҡиғаларҙы һәм образдарҙы ысын күңелдән ҡабул итеүгә булышлыҡ итеү; уҡыусылар күңелендә эстетик хис-тойғолар тәрбиәләү аша балаға һәр яҡлап йоғонто яһау;
әҙәби әҫәрҙәр, фәнни-популяр мәҡәләләр, халыҡ ижады һәм башҡа жанрҙарҙағы әҫәрҙәр менән эшләү күнекмәләрен булдырыу; әҙәби әҫәрҙәр аша уҡыусыларҙа намыҫлылыҡ, ғәҙеллек, тоғролоҡ, дуҫлыҡ, шәфҡәтлелек, әүҙемлек кеүек юғары әхлаҡи сифаттарҙы тәрбиәләү;
туғандаш, Рәсәйҙең башҡа халыҡтарының әҙәбиәтенә, мәҙәниәтенә, сәнғәтенә ихтирам тойғоһо тәрбиәләү; уҡыусыларҙы китап уҡыуға йәлеп итеү һәм уҡыу эшмәкәрлеге үҙ аллы белем туплауҙа иң төп сара икәнен төшөнгән белемле уҡыусылар тәрбиәләү;
бергә уҡыу компетентлығын, уҡыу техникаһын үҙләштереү; уҡылған һәм тыңланған әҫәрҙәрҙе аңлау, китаптарҙы таныу, үҙ аллы һайлау күнекмәләренә эйә булырға өйрәтеү, китап уҡыуға ныҡлы ҡыҙыҡһыныу арттырыу.
II. “Туған тел” предметына дөйөм характеристика
Программа башланғыс мәктәп уҡыусыларына китаптың төрлө мәғлүмәт сығанағы булыуы тураһында төшөнсә бирә. Бында тағы ла китап уҡыусының библиография өлкәһендәге оҫталыҡтарын булдырыу күҙаллана: белешмә буйынса эҙләп ала белеү, айырым билдәләренән төрлө типтағы, төрҙәге китаптарҙы табыу һәм улар менән танышыу, уҡыу өсөн тәҡдим ителгән йәки үҙ теләге буйынса китаптарҙы һайлап алып уҡыу.
Башланғыс мәктәптең уҡыу пландарына ингән башҡа предметтарҙан айырмалы рәүештә, «Туған тел» предметы түбәндәге мәсьәләләрҙе хәл итеүгә йоғонто яһай.
1. Мәҙәниәтле уҡыу күнекмәләрен үҙләштереү, тексты аңлау, китапҡа һәм китап уҡыуға ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү
Был мәсьәләне хәл итеү уҡыу күнекмәләрен формалаштырыуҙы (уҡыу процесына ҡыҙыҡһыныу уятыуҙы, төрлө маҡсатты күҙ уңында тотҡан әҙәби әҫәрҙәрҙе уҡыуға теләк булдырыуҙы) күҙаллай. Ошо бурысты тормошҡа ашырыу өлкән кластарҙа башҡа предметтарҙы уңышлы өйрәнеүгә нигеҙ һала. Туған тел предметының йөкмәткеһен үҙләштереү аша уҡыусылар тексты аңлап уҡыу, төрлө мәғлүмәт менән эшләү, кәрәк булғанын таба белеү күнекмәләренә эйә була.
2. Һөйләү эшмәкәрлегенә, яҙыу-аралашыу культураһына эйә булырға өйрәтеү
Был йүнәлеш китаптағы төрлө маҡсатты күҙ уңында тотҡан текстар өҫтөндә эшләүҙе, уларҙы айыра алыуҙы, тирә-йүн тураһындағы белемдәрен арттырыуҙы күҙ уңында тота. Уҡыусылар уҡыу һәм белем алыу барышында телмәрҙең диалог һәм монолог формаһын төҙөргә өйрәнәләр, әҙәби әҫәрҙәрҙә һүрәтләнгән донъяуи күренештәрҙе, ваҡиғаларҙы һәм образдарҙы ихлас ҡабул итеп, дәреслектә бирелгән мәғлүмәтте ҡуллана белергә, һүҙлектәрҙән мәғлүмәт табырға, энциклопедиялар менән дөрөҫ эш итергә өйрәнәләр; ишеткән, уҡыған тема буйынса үҙ фекерҙәрен әйтеп бирергә, һығымта яһарға өйрәнәләр.
3. Әҙәби әҫәрҙәрҙә бирелгән хәл-ваҡиғаларға ҡарата әхлаҡи-эстетик тойғолар һәм зауыҡ тәрбиәләү
Был йүнәлештәге мәсьәләләрҙе тормошҡа ашырыу - әҙәби әҫәрҙе сәнғәттең үҙенсәлекле айырым бер төрө итеп ҡабул иттереү; әҫәрҙең әҙәби ҡиммәтен аңларға; тасуирлау сараларын танып белергә өйрәтеү ул.
Шулай уҡ әҙәби әҫәрҙәрҙе сәнғәттең башҡа төрҙәре (һынлы сәнғәт, музыка) менән сағыштырыу, уларҙың оҡшаш һәм айырмалы яҡтарын табыу; уҡылған әҫәрҙәр ярҙамында үҙең дә хикәйә яҙып ҡарау.
4. Әхлаҡи ҡиммәттәрҙе формалаштырыу, әҙәбиәт менән танышыуҙан йәм табырға, әҙәби әҫәрҙең рухи асылын аңларға өйрәтеү
Әҙәби әҫәрҙәрҙең үҙенсәлеген, уның әхлаҡи асылын, шәхесте тәрбиәләү маҡсатынан сығып аңлау мөһим урын алып тора. Әҙәби әҫәрҙе уҡыған бала тирә-йүнде уратып алған төп әхлаҡи-этик ҡиммәттәрҙе үҙләштерә, геройҙарҙың ыңғай һәм кире эштәре менән таныша, баһалай, анализлай; унда һүрәтләнгән тормош күренештәрен, ваҡиғаларҙы һәм образдарҙы ихлас ҡабул итә, аңлай һәм тормошта ыңғай һөҙөмтәһен булдырырға ынтыла; әҙәби әҫәрҙәрҙе эмоциональ ҡабул итеү һөҙөмтәһендә үҙендә ыңғай сифаттар тәрбиәләргә тырыша.
Туған тел предметын өйрәнеү, 1-се класта яҙыу һәм уҡыу дәрестәре менән бергә алып барылып (ин- теграллашҡан), «Грамотаға өйрәтеү» бүлегенән үк башланып китә. «Грамотаға өйрәтеү һәм телмәр үҫтереү» бүлегенең дауамлылығы 23 уҡыу аҙнаһын тәшкил итә. Аҙнаһына 8 сәғәт (туған төл һәм әсә теле дәрестәре бергә алып барыла). «Грамотаға өйрәтеү һәм телмәр үҫтереү» бүлеген өйрәнеү ваҡыты һәр мәктәптә уҡыусыларҙың мөмкинселектәренән, уҡытыу тиҙлегенән, уҡыу сараларын эффектлы файҙаланыуҙан тора. Был бүлекте үҙләштергәндән һуң туған тел һәм әсә теле дәрестәре айырым өйрәнелә.
«Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре» бүлеге түбәндәге процестарҙы үҙ эсенә ала:
Тыңлау (аудирование) - телдән әйтелгән информацияны тыңлау һәм мәғәнәһенә төшөнә барыу бер үк ваҡыт эсендә башҡарыла: уҡыусы һөйләгәнде тыңлай, һөйләүсенең фекеренә төшөнә, телмәре аша уның мөнәсәбәтен, мәғәнә биҙәктәрен билдәләй, йөкмәткеһенә ҡарап, үҙ яуабын әҙерләй, ҡылығын, тәртибен планлаштыра.
Уҡыу - уҡылған текстан үҙеңә кәрәкле мәғлүмәт, белем алыу, текстың йөкмәткеһен тәрән аңлау, уға үҙ ҡарашыңды булдырыу. Төрлө күләмдәге, жанрҙағы әҙәби әҫәрҙәрҙе үҙ аллы аңлап уҡыу; уҡыу маҡсатын (мин ни өсөн уҡыясаҡмын?), уҡыу төрҙәрен (һайлап уҡыу, тотош уҡыу) билдәләү; тасуири уҡыу сараларын ҡулланып (тон, темп, пауза, баҫым) төрлө маҡсатты күҙ уңында тотҡан әҙәби текстарҙы дөрөҫ, аңлап уҡыу.
Һәйләү (аралашыу мәҙәниәте). Һөйләү телмәре ни тиклем үҫешкәнерәк, камилыраҡ булһа, кеше үҙ фекерен әңгәмәсеһенә шул тиклем еңелерәк еткерә һәм башҡаларҙы ла тиҙерәк аңлай. Уҡылған текстар ярҙамында диалог ҡорорға, һөйләү этикетын ҡулланып монолог төҙөргә, тормоштан алған тәьҫораттарыңды белдерергә, әҫәрҙә яҙыусының телмәр
үҙенсәлеген билдәләргә һәм уның фекерен асыҡларға, текстың төп фекерен табырға тырышыу ҙа һөйләү телмәренең үҫешенә булышлыҡ итә.
Яҙыу (яҙыу телмәре мәҙәниәте, яҙыу телмәренә эйә булыу). Үҙең ишеткән, күргән, уҡыған, кисергән хәл-ваҡиғаларҙы, дөйөм алғанда, фекерҙәреңде билдәле маҡсатта тулы, дөрөҫ, эҙмә-эҙ һәм бәйләнешле итеп яҙа белеү.
Яҙыу телмәрен үҫтереү уҡыусыларҙа түбәндәге күнекмәләрҙе үҫтереүҙе күҙ уңында тота:
билдәле бер маҡсатты күҙ уңында тотоп, төрлө жанрҙарҙа (хикәйәләү, һүрәтләү, хөкөм йөрөтөү) яҙа белеү;
йөкмәткене өҫтәлмә материал менән байытып яҙыу;
үҙеңдең хикәйәңде булдырыу (мәҫәлән, картина буйынса);
әҙәби һәм ирекле темаларға инша яҙыу;
баһалама, характеристика яҙыу.
«Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре» бүлеге тыңлау, һөйләү, яҙыу һәм уҡыу процестарының үҫешен тәьмин итеп, мәҙәниәтле аралашыу күнекмәләрен барлыҡҡа килтерә. Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре үҙ-ара тығыҙ бәйләнештә булып, бер-береһенә туранан-тура йоғонто яһай. Шунлыҡтан тыңлау, һөйләү, яҙыу һәм уҡыу һәләтлектәрен комплекслы үҫтерергә кәрәк.
«Телмәр эшмәкәрлегенең төрҙәре» бүлеге төрлө кимәлдәге текст өҫтөндә эшләү күнекмәләрен барлыҡҡа килтереүҙе лә үҙ эсенә ала. Был эш түбәндәге анализлау оҫталыҡтарын барлыҡҡа килтереүҙе күҙаллай:
әҙәби әҫәрҙәрҙең, фәнни-популяр мәҡәләләрҙең һүрәтләү-тасуирлау сараларын, йөкмәткеһен, маҡсатын, тәғәйенләнешенә ярашлы һайлау һәм дөрөҫ ҡулланыу;
автор тарафынан тәҡдим ителгән тормош үҙенсәлеген күрә башлау;
әҙәби, фәнни-популяр текстар араһында сәбәп- һөҙөмтә бәйләнешен булдырыу, айырмалығын күрә белеү;
автор позицияһын, ҡарашын, үҙсәнлеген аңлау; текстың төп фекерен айыра белеү (уҡытыусы ярҙамында). <
«Китап уҡыу даирәһе» бүлегендә балалар өсөн тәғәйенләнгән материалдарҙан йөкмәткеһен һайлау мөмкинлеге принциптары билдәләнә. Бирелгән принциптар уҡыусыларҙа үҙе уҡырға теләгән әҫәрҙе һайлау, ғөмүмән, китапты ихлас һәм даими уҡырға ғәҙәтләндереү, үҙ аллы уҡыу эшмәкәрлеген үҫтереү, балаларҙа әҙәбиәт донъяһына, тексты уҡыуға һөйөү тәрбиәләү; төрлө китаптарҙан үҙ эсенә әхлаҡи-эсте- тик ҡиммәттәрҙе алған текстарҙы һайлай алыу күнекмәләрен булдырыу ҡаралған.
«Әҙәбиәт ғилеме тураһында тәшөнсә биреү»
бүлеге уҡыусыларҙы тәү башлап әҙәбиәт ғилеме менән таныштыра. Был инде әҙәби төр һәм жанр үҙенсәлектәрен иҫәпкә алыу, уларҙы таный, айыра белеүҙе; телдең һүрәтләү, тасуирлау сараларын аңлы ҡабул итеүҙе күҙаллай.
«Уҡыусыларҙың ижади эшмәкәрлеген үҫтереү» (әҙәби әҫәрҙәр нигеҙендә) бүлеге әҙәби белем биреү йөкмәткеһенең төп йүнәлеше булып тора. Ижади эшмәкәрлек тәжрибәһе уҡыусының уҡыу һәм яҙма телмәренә үтеп инә, ә был, үҙ сиратында, уҡыу сыларға алған белемдәрен файҙаланып, үҙ аллы ижад итергә мөмкинлек тыуҙыра. Артабан был бүлектә төрлө формалы текстар барлыҡҡа килтереүгә, мәғәнәһен аңлата белеүгә, уҡылған әҙәби әҫәрҙәр нигеҙендә төрлө һүрәтләү саралары, һөйләү формалары ҡулланып, үҙеңдең әҫәрҙәреңде ижад итеүгә лә иғтибар бирелә.
III. «Туған тел» предметы йөкмәткеһендә тәрбиәүи йүнәлеш ҡиммәттәре
Башланғыс мәктәптә уҡыу предметы булараҡ туған тел дәрестәре белем биреүгә генә түгел, ә тәрбиәүи ҡиммәттәргә лә ҙур әһәмиәт бирә.
Изгелек ҡиммәте - үҙеңде һанап бөтөргөһөҙ бәйләнештәрҙән торған донъяның бер өлөшө итеп тойоу, кешеләрҙең тел ярҙамында бер-береһе менән бәйләнеше әҙәплелекте таныуға нигеҙләнеүен аңлау.
Аралашыу ҡиммәте - аралашыуҙы йәмғиәттең, мәҙәниәттең әһәмиәтле бер өлөшө итеп таныу.
Матурлыҡ (гармония) ҡиммәте — башҡорт теленең матур, яғымлы халыҡ байлығы булыуын аңлап үҙләштереү.
Хеҙмәт һәм ижад ҡиммәте - хеҙмәт кешелек йәшәйешенең төп шарты, халәте булыуын ҡабул итеү. Хеҙмәткә һөйөү тәрбиәләүҙә уҡыу эшмәкәрлегенең әһәмиәте ҙур. Уҡыу эшмәкәрлеге барышында ойошҡанлыҡҡа, үҙаллылыҡҡа, яуаплылыҡҡа, хеҙмәтте һөйөргә өйрәнергә мөмкин икәнлеген аңлау.
Илһөйәрлек ҡиммәте - үҙ телеңде һәм халҡыңды хөрмәт итеү, халыҡтың йолаларын, ғөрөф-ғәҙәттәрен өйрәнеү, ғаилә, ил алдында бәләкәйҙән үк яуаплы булыуҙы тойоп үҫеү.
Кешелеклелек ҡиммәте - үҙең һәм башҡалар өсөн яуаплылыҡ тойоп үҫеү, кешенең йәшәү урыны булған тәбиғәтте һаҡлау кәрәклеген аңлау.
IV. «Туған тел» предметының уҡыу планындағы сәғәттәр бирелеше
Базис уҡыу пландарына ярашлы, Рәсәй Федерацияһының дөйөм белем биреү мәктәптәрендә «Туған тел» предметын өйрәнеүгә башланғыс кластарҙа бөтәһе 460 сәғәт бүленә (I класта грамматикаға өйрәтеүгә - 130, туған телгә - 24 сәғәт ә II, III, IV кластарҙа 102 - аҙнаһына 3-әр сәғәт (34 аҙнанан сығып).
V. “Туған тел” предметын өйрәнеү һөҙөмтәләре
Башланғыс класс уҡытыусыһы үҙ алдына баланы өс кимәлдә үҫтереү бурысын аныҡ ҡуя.
Шәхси үҫеш кимәле
Баланы шәхес итеп үҫтереү, кешелек сифаттарын тәрбиәләү. Уны үҙ аллы үҫешкә, камиллашыу оҫталығына өйрәтеү. Һөҙөмтәлә уҡымышлы, үҙ еренең, иленең, халҡының ҡиммәттәренә төшөнгән, уны һан
лаған һәм һаҡлаған, яҡлаған социум итеп формалаштырыуға башланғыс нигеҙ һалыу.
Был йүнәлештә башланғыс мәктәп уҡыусыһына уҡыуҙың һәм белем алыуҙың мөһимлеген, үҫеш әсен кәрәклеген аңлатырға, китап уҡырға ғәҙәтләнеү, ҡыҙыҡһыныу теләген булдырырға; үҙ-үҙеңце һәм тормошто аңлауҙы сығанаҡ итеп ҡабул итергә, тарихи- мәҙәни ваҡиғаларҙы, кешелек ҡиммәттәре менән әҙәбиәттәге айырым сәнғәт төрө икәнен белергә өйрәтергә кәрәк. Әҙәби әҫәрҙәрҙе тулыһынса һәм эмоциональ ҡабул итеү үҙ фекереңде булдырыуға һәм әңгәмәсенекен хөрмәт итеү талаптарына яуап бирә.
Метапредмет кимәле
Универсаль эш төрҙәренә өйрәтеү: танып белеү, регулятив һәм коммуникатив эшмәкәрлек, йәғни баланы үҙ аллы уҡыуға, белем алырға өйрәтеү.
Предмет-ара һөҙөмтәләр түбәндәге талаптарҙан тора:
әҙәбиәттән, фәнни-популяр мәҡәләләрҙән, белемде арттырырҙай материалдарҙы, кәрәкле мәғлүмәтте таба алыу;
әҙәби әҫәрҙәрҙе анализлау (тексты өлөштәргә бүлеү, план төҙөү, тасуирлау сараларын таба белеү) һәм текстың төп фекерен асыҡлау;
үҙеңдең фекереңде, уйыңды әңгәмәсеңә еткерә алыу;
тирә-йүн, тәбиғәт менән гармонияла йәшәү ҡағиҙәләрен, ысулдарын үҙләштереү;
йәмғиәттәге тәртип һәм әхлаҡ ҡағиҙәләрен белеү;
Предмет кимәле
Уҡыу предметын өйрәнеүҙә яңы белем үҙләштереү, уны анализлау һәм ҡулланыу әлкәһендә тейешле тәжрибә туплау.
Предметты өйрәнеүҙең һөҙөмтәләре түбәндәгеләр:
компетентлы уҡыуҙы формалаштырыу;
уҡыу техникаһын үҙләштереү; *
уҡылған йәки тыңланған әҙәби әҫәрҙәрҙе аңлау алымдарына эйә булыу;
интерпретацияның төп элементтарын үҙләштереү;
әҙәби әҫәрҙәрҙе, фәнни-популяр уҡыу текстарын анализлау һәм үҙгәртеү күнекмәләренә эйә булыу;
үҙеңде ҡыҙыҡһындырған әҙәбиәтте үҙ аллы һайлай алыу;
һүҙлектәр, белешмәләр менән эш итә белеү;
үҙеңде ижади эшмәкәрлеккә һәләтле, белемле китап уҡыусы итеп тойоу;
монологтар төҙөү, текстың йөкмәткеһен план буйынса һөйләү;
һүрәтләү, хикәйәләү, хөкөмләү элементтарын индереп, бәләкәй текстар төҙөү;
шиғырҙарҙы яттан һөйләү һәм таныш булмаған аудиторияла сығыш яһау күнекмәләренә эйә булыу.
VI. Предмет буйынса башланғыс дөйөм белем биреүҙең йөкмәткеһе
Телмәр һәм уҡыу эшмәкәрлегенең төрҙөре
Тыңлау, тыңлау һәм аңлау.
Телдән һөйләнгән телмәрҙе (әңгәмәсенең мө< мәтен, һәр төрлө текстарҙы уҡыу) тыңлау һәм ҡа итеү. Мәғлүмәтте тыңлау һәм мәғәнәһенә төш барыу: уҡыусы һөйләмде тыңлай, һөйләүсенең кер ебенә төшөнә, телмәр аша уның мөнәсәбө1 мәғәнә биҙәктәрен билдәләй, йөкмәткеһенә ҡара яуабын әҙерләй, ҡылығын, тәртибен планлашть уҡылған фәнни-мәғлүмәти, әҙәби әҫәрҙәр буйь һорау биреү һәм мәғлүмәт алыу күнекмәләре фор лаштыра. Тыңлау һәм аңлай алыу күнекмәләре аллы айырым ғына формалашмай. Ул һөйләү, я: уҡыу күнекмәләре менән аралашып, үрелеп бара
Уҡыу.
Ҡысҡырып уҡыу. Уҡыу күнекмәһенә өйрәтке ҡысҡырып уҡыу бик ҙур әһәмиәткә эйә. Ҡысҡырып уҡыу баланы уҡырға өйрәтеүҙә мөһим урын тота, дөрөҫ, йүгерек, аңлы һәм тасуири уҡыу күнекмәләрен барлыҡҡа килтерә. Әкренләп уҡыу күнекмәһенән аңлап, дөрөҫ, бөтә һүҙҙәр менән ҡысҡырып уҡыуға күсеү (уҡыу тиҙлеге индивидуаль уҡыу темпына ярашлы була), яйлап уҡыу тиҙлеген арттыра. Тексты аңлы үҙләштереү аша йүгерек уҡыу күнекмәләрен булдырыу. Уҡығанда интонацияның йөкмәткегә тура килеүен күҙәтеп, орфоэпик нормалар тайпылмау. Һөйләмдәрҙе, тыныш билдәләренә иғтибар итеп, интонация менән уҡыу. Төрлө типтағы, төрҙәге текстарҙың мәғәнәүи үҙенсәлеген аңлау уларҙың мәғәнәһен интонация ярҙамында биреү. Башҡорт теленең әҙәби тел нормала күҙәтеп, һүҙ һәм фраза баҫымына иғтибар итеп уҡыу
Эстән уҡыу. Телмәр органдарының ҡатмарлылығынан тыш, һүҙҙәрҙе әйтмәйенсә, күҙ йөрөтөп, текстың йөкмәткеһен аңлап уҡыу. Был уҡыуҙың тиҙлеген яҡшырта, балала уҡыуға ҡарата яуаплылыҡ тойғоһон арттыра, үҙ аллы уҡырға күнектерә.
Эстән уҡығанда уҡыусы текстың, төрлө жанрҙарҙағы һәм күләмдәге әҫәрҙәрҙең мәғәнәһен, төп фекерен, уларҙы уҡыу төрҙәрен (өйрәнеү, таныштырыу, һайлау) билдәләй. Текстан кәрәкле мәғлүмәтте таба белеү күнекмәләрен үҙләштерә. Уҡыуҙың төрлө төрҙәрен (фактлау, тасуирлау, тулыландырып уҡыу) аңлауға эйә була.
Төрлө текстар менән эш
Төрлө төрҙәге текстар тураһында дөйөм мәғлүмәт биреү.
Әҙәби, фәнни-популяр, өйрәтеү текстарының үҙенсәлектәрен, айырмалығын күрһәтеү, сағыштырыу. Был текстарҙың маҡсатын билдәләү. Фольклор - халыҡ ижады өлгөләре менән таныштырыу, мәғлүмәт биреү.
Тексты һөйләмдәр теҙмәһенән практик рәүештә айыра белеү күнекмәләрен барлыҡҡа килтереү; таныш булмаған китаптарҙың йөкмәткеһен исеменә, тышлыҡтағы һүрәтенә һәм биҙәлешенә ҡарап алдан фаразлау.
Текстарҙың темаһын, төп фекерен, структураһын билдәләү, тексты мәғәнәүи өлөштәргә бүлеү, уларға исем биреү. Төрлө мәғлүмәт менән эшләү күнекмәләрен булдырыу.
Коллектив фекер алышыуҙа ҡатнашыу, йәғни, текстан файҙаланып, һорауҙарға яуап биреү, тема буйынса сығыш яһау, башҡаларҙың сығышын тыңлау, өҫтәлмә һәм күргәҙмә материалдарҙы, һүрәттәрҙе әңгәмә барышында дөрөҫ ҡулланыу.
Библиографик культура - китап сәнғәтенең үҙенсәлекле бер төрө. Китап - белем сығанағы. Рәсәйҙә, Башҡортостанда беренсе китаптар, китап сығарыу (баҫыу), өйрәтеү текстары, әҙәби, белешмә китап төрҙәре тураһында дөйөм мәғлүмәт биреү. Китап элементтары менән таныштырыу: йөкмәтке, иллюстрация. Ғилми, әҙәби китаптарҙа бирелгән мәғлүмәттәр менән таныштырыу. Китап төрҙәре менән таныштырыу. Китап - әҫәр, китап - йыйынтыҡ, иншалар йыйынтығы, матбуғат баҫмалары, белешмә баҫмалар (белешмәләр, һүҙлектәр, энциклопедиялар).
Китаптарҙы тәғәйенләнгән исемлектән картотека буйынса һайлап алыу. Уҡыусының үҙ йәшенә тура килгән һүҙлектәр һәм белешмә материалдарҙы ҡуллана белеүе.
Әҙәби әҫәрҙең тексы әҫтәндә эш
Әҙәби әҫәрҙең исеме йөкмәткеһенә тура килеүҙе аңлау, уҡытыусы ярҙамында әҙәби текстың үҙенсәлектәрен билдәләү (телдең тасуирлау сараларын күҙәтеү). Фольклорҙа, йәғни халыҡ ижадында халыҡтың тарихи үҫеш юлында алған тормош тәжрибәһе, аң кимәле, иң яҡшы милли традициялары сағы- лыуын, ғөмүмән, дөйөм кешелек, әхлаҡ ҡанундары тупланыуын аңлау.
Уҡылған әҫәрҙәрҙең әхлаҡи йөкмәткеһен, геройҙарының үҙ-үҙен тотошон, уларҙың эшләгән эштәрен, ҡылыҡтарын әхлаҡи-мораль күҙлектән анализлау. Изге һәм оло тойғоно - ил тойғоһон төшөнөү. Уҡылған әҫәрҙәрҙә Тыуған илгә һөйөү, ихтирам һаҡлау темаларының төрлө милләт халыҡтары әҫәрҙәрендә сағылыш табыуы (Рәсәйҙә йәшәгән халыҡтар миҫалында аңлатыу). Төрлө милләт халыҡтарының фольклорында темаларҙың һәм идеяларҙың оҡшағанлығы. Телдең тасуирлау сараларын ҡулланып тексты үҙ аллы һөйләү; әҫәрҙең лексикаһын күҙ уңында тотоп, эҙмә-эҙлелек һаҡлау; иллюстрациялар буйынса хикәйә төҙөү һәм һөйләү.
Әҫәрҙәге геройҙарға, телдең тасуирлау сараларын ҡулланып, характеристика биреү. Текстан геройҙы характерлаған һүҙҙәрҙе, һөйләмдәрҙе, әйтемдәрҙе таба белеү. Уҡытыусы ярҙамында геройҙарҙың эш-ҡылығын, уй-теләген анализлау. Геройҙарҙың ҡылығын оҡшашлыҡ буйынса сағыштырыу. Тексты анализлағанда геройҙарға автор биргән характеристика аша яҙыусының үҙ геройына мөнәсәбәтен асыҡлау. ,
Әҫәрҙең геройына характеристика биреү. Геройҙың портретын, характерын ҡылған эштәре, телмәре аша билдәләү.
Әҙәби тексты һөйләүҙең төрлө төрҙәрен - тулы, һайлап, ҡыҫҡартып һөйләүҙе үҙләштереү.
Тулы һөйләү - уҡыған тексты ентекләп һөйләү ул: фрагменттың төп фекерен билдәләү, терәк һәм мөһим һүҙҙәрҙе ҡулланыу; эпизодты тулы һөйләү, тексты бүлектәргә бүлеү; һәр бүлектең һәм текстың төп фекерен билдәләү; һәр бүлеккә һәм тексҡа исем биреү; текстағы атама һөйләмдәрҙе ҡулланып, һорауҙар, әйтемдәр, тулы һөйләмдәр менән план төҙөү күнекмәләре булдырыу.
Бирелгән фрагмент буйынса үҙ аллы һөйләү, әҫәрҙең геройына характеристика (геройҙы һүрәтләгән һүҙҙәрҙе, әйтемдәрҙе, һөйләмдәрҙе һайлау). Ваҡиға урынын һүрәтләү-яҙыу. Текстағы һүрәтләү өсөн кәрәкле һүҙҙәрҙе, әйтемдәрҙе, һөйләмдәрҙе дөрөҫ ҡулланыу. Төрлө әҫәрҙәрҙәге эпизодтарҙы эмоциональ биҙәү, геройҙарҙы ҡылыҡтары буйынса һайлап алыу һәм сағыштырыу.
Өйрәтеү, фәнни-популяр, әҙәби һәм башха текстар менән эшләү
Әҫәрҙең йөкмәткеһе исеменә тура килеүен күҙәтеү. Өйрәтеү һәм фәнни-популяр текстарҙың үҙенсәлеген билдәләү (мәғлүмәт тапшырыу үҙенсәлеге). Легендалар, риүәйәттәр, ҡобайырҙар, дин тураһындағы текстарҙың дөйөм үҙенсәлектәренә, айырмалыҡтарына төшөнөү. Төрлө текстарҙы анализлау алымдары менән танышыу; сәбәп-һылтау бәйләнештәрен булдырыу. Текстың төп фекерен билдәләү. Тексты тамамланған өлөштәргә бүлеү, бәләкәй темалар билдәләү. Төп һәм терәк һүҙҙәр менән эшләү. Тексты һөйләү алгоритмы, схемаларға таянып һөйләү. Тексты тулы һөйләү. Текст йөкмәткеһенең төп фекерен билдәләп, ҡыҫҡартып һөйләү.
Һөйләү (аралашыу мәҙәниәте). Һөйләү, тексты яҙыу кеүек үк, телмәр эшмәкәрлегенең продуктив формаһына инә. Улар икеһе лә фекерләү процесын сағылдырып, билдәле йөкмәтке, текст, информация барлыҡҡа килтерәләр һәм уны башҡаларға тапшырыу функцияһын үтәйҙәр.
Диалог төҙөү. Диалогтың телмәрҙең бер төрө булыуына төшөнөү. Диалог ике йәки бер нисә кешенең үҙ-ара һөйләшеүе, фекер алышыуы. Диалогтың (телмәрҙең) үҙенсәлектәре тураһында төшөнсә биреү; бирелгән һорауҙы аңлау, уларға яуап биреү һәм текст буйынса үҙ-ара һорауҙар төҙөү; әңгәмәсене бүлдермәйенсә, итәғәтле формала үҙеңдең фекереңде әйтеп, уҡылған әҫәр (өйрәтеү, фәнни-популяр, әҙәби текстар) буйынса фекер алышыуҙа ҡатнашыу. Әҫәр тураһында башҡаларҙың фекерен белеү. Тексҡа һәм үҙ тәжрибәңә таянып, үҙеңдең фекереңде иҫбатлау. Һөйләү этикетын дәрестәрҙән тыш шарттарҙа ла иҫтә тотоу, фольклор әҫәрҙәре нигеҙендә этикет үҙенсәлектәре менән танышыу.
Һүҙҙәр өҫтөндә эшләү. Тура, күсмә һәм күп мәғәнәлелек тураһында төшөнсә биреү. Маҡсатлы рәүештә актив һүҙлек запасын тулыландырыу.
Монолог. Монолог (һөйләү телмәренең бер формаһы) тураһында аңлатма бирелә. Монологик һөйләү телмәрендә берәү һөйләүсе, ә ҡалғандар тыңлаусы ролен башҡара. Һөйләү, информацияны тапшырыу процесы әңгәмәгә ҡарағанда киңерәк, тулыраҡ була.
Тәҡдим ителгән темаға һорау яҙыу формаһында, автор тексына тап килерҙәй, монологик телмәр төҙөү. Текстың төп фекерен һөйләү процесында сағылдырыу. Фәнни-популяр, өйрәтеү, әҙәби текс- тарҙағы үҙенсәлектәргә иғтибар итеп, йөкмәткеһен башҡаларға еткереү. Көндәлек тормоштан сығып, әҙәби әҫәрҙәр уҡыу процесында, һынлы сәнғәт әҫәрҙәре менән танышыу барышында тыуған тәьҫораттарың менән хикәйәләү, бәхәс, хөкөмләү, тасуирлау аша уртаҡлашыу. Әйтергә теләгәндәреңде иҫәпкә алып, үҙ аллы план төҙөү. Фекереңде еткереү барышында монологик телмәрҙең үҙенсәлектәренән сығып, телдең тасуирлау сараларын: антонимдар, синонимдар, сағыштырыуҙарҙы ҡулланыу.
Бирелгән һүрәттәр буйынса уҡылған әҫәрҙәргә, айырым сюжет өлөштәрен файҙаланып, телдән инша төҙөү.
Яҙыу. Яҙыу телмәренә эйә булыу - үҙең ишеткән, күргән, уҡыған, кисергән хәл-ваҡиғаларҙы йәки үҙ башыңда тыуған фекерҙәрҙе билдәле маҡсатта һәм ситуацияла тулы, дөрөҫ, эҙмә-эҙлекле, бәйләнешле һәм матур яҙа белеү.
Яҙыу телмәренең үҙенсәлектәре менән танышыу түбәндәге күнекмәләрҙе үҫтереүҙе күҙ уңында тота: әҫәрҙең атамаһы йөкмәткеһенә тура килеп, яҙыу телмәрендә геройҙарҙың ҡылығын дөрөҫ сағылдырыу, телдең тасуирлау сараларын урынлы ҡулланыу; билдәле бер маҡсатты күҙ уңында тотоп, төрлө жанрҙа (хикәйәләү, һүрәтләү, хөкөм йөрөтөү) бәләкәй иншалар ижад итеү; йөкмәткене өҫтәлмә материал менән байытып яҙыу; бирелгән темаға инша яҙыу; баһалама яҙыу.
Китап уҡыу даирәһе
Башланғыс мәктәп укыусылары үҙләштерә, ҡабул итә алырлыҡ Рәсәй, Башҡортостан халыҡтарының ауыҙ-тел ижады әҫәрҙәре; Х1Х-ХХ быуат классиктарының әҫәрҙәре; сит ил яҙыусыларының әҫәрҙәре менән танышыу. Тарихи, мажаралы, фантастик, фәнни-популяр китаптарҙы, белешмә материалдарҙы, энциклопедик әҙәбиәтте, балалар өсөн тәғәйенләнгән матбуғат сығанаҡтарын таныу, айыра белеү. Балаларға тәҡдим ителгән төп темалар түбәндәгеләрҙән тора: төрлө халыҡтарҙың фольклоры, Тыуған ил, тәбиғәт, йәнлектәр тураһында әҫәрҙәр, юмористик хикәйәләр; йәмғиәтте, тормош-көнкүреште; яманлыҡ, яуызлыҡ, мәрхәмәтлелек кеүек сифаттарҙы сағылдырған әҫәрҙәр.
Әҙәби-теоретик белем биреү (практик өйрәтеү)
Уҡытыусы ярҙамында текстағы тасуирлау сараларының: синонимдарҙың, антонимдарҙың, эпитеттарҙың, сағыштырыуҙарҙың, метафораларҙың, гиперболаларҙың әһәмиәтен билдәләү. Әҫәр геройының портретын, ҡылығын тасуирлау, телмәре, уйҙары тураһында төшөнсә биреү; авторҙың геройға мөнәсәбәтен билдәләү. Һөйләү төрҙәренең композицион үҙенсәлектәре тураһында дөйөм төшөнсә биреү.
Хикәйәләү - теге йәки был ваҡиға тураһында хәбәр итеү, һөйләү. Һүрәтләү - пейзажды, портретты, интерьерҙы йәки кешенең тышҡы сифаттарын эҙмә- эҙ тасуирлау. Хөкөмләү - уҡыусыларҙың билдәле бер кеше ҡылығы, эше буйынса фекер йөрөтөүен, үҙ фекерен иҫбатлауын, дәлилләүен, һығымта яһауын талап итә торған монологик телмәр (геройҙар монологы һәм диалогы тураһында төшөнсә).
Шиғри һәм проза әҫәрҙәрен таныу, айырыу, шиғри әҫәрҙең үҙенсәлектәрен (ритм, рифма) билдәләү. Фольклор һәм автор ижад иткән әҫәрҙәрҙе танып айыра белеү һәләттәренә эйә булыу.
Әҫәрҙәрҙең жанр төрлөлөгө. Бәләкәй күләмле фольклор формаларын (бишек йыры, мәҡәлдәр, әйтемдәр, йомаҡтар һ. б.) атау, таный белеү, төп мәғәнәһен асыҡлау.
Хайуандар тураһындағы, көнкүреш, тылсымлы әкиәттәр менән таныштырыу. Әкиәттәрҙең художестволы үҙенсәлектәре (һүҙ байлығы, төҙөлөшө) тураһында дөйөм төшөнсә биреү. Авторы билдәле йәки халыҡ яҙған әкиәттәр менән таныштырыу.
Хикәйә, шиғыр, мәҫәл тураһында дөйөм төшөнсә биреү, уларҙың төҙөлөшөн, тасуирлау сараларын табыу.
Уҡыусыларҙың ижади эшмәкәрлегендә әҙәби әҫәрҙәргә интерпретация биреү. Әҙәби әҫәрҙәрҙе ролдәргә бүлеп уҡыу, сәхнәләштереү; телдән һүрәтләү, текстар өҫтөндә эшләгәндә төрлө эш алымдары ҡулланыу ысулдары менән таныштырыу. Хәл- ваҡиғаларҙың тәртибен, эш этабын, башҡарыуҙың эҙмә-эҙлеклелеген тәьмин итеү; инша элементтары менән изложение яҙыу күнекмәләрен булдырыу. Уҡыған әҫәргә оҡшатып, бирелгән иллюстрациялар буйынса һәм үҙеңдең тәжрибәңә нигеҙләнеп текст ижад итеүгә өлгәшеү.
Уҡытыу һөҙөмтәһендә башланғыс мәктәптә балала артабан белем алырға әҙерлек, кәрәкле әҙәби үҫеш кимәле булдырыуға теләк уянасаҡ. Был түбәндәге күнекмәләрҙе булдырыуҙы күҙаллай:
тирә-йүнде өйрәнгәндә туған тел дәресенең тотҡан урынын һәм ролен төшөнөү, уҡыуҙың мәҙәниәтле кеше тәрбиәләүҙәге ролен аңлау, шәхси сифаттарҙы һәм социаль ҡиммәттәрҙе тәрбиәләү;
әҙәбиәттең дөйөм кешелек сифаттары тәрбиәләүҙәге әһәмиәтен аңлау;
әҙәби текстар өҫтөндә эстетика һәм әхлаҡ күҙлегенән сығып эш итеү. Әҙәбиәттең сәнғәттең бер төрө икәненә төшөнөү, аңлау;
әҙәби жанрҙы билдәләү, геройға характеристика биреү өсөн анализлау, сағыштырыу алымдарын ҡулланыу; тексты һөйләй белеү күнекмәләренә эйә булыу;
үҙеңә кәрәкле информацияны әҙәби, фәнни-поппуляр, өйрәтеү текстарынан таба белеү;
энциклопедик, белешмә баҫмалар менән эшләү күнекмәләренә эйә булыу.
VII. Календарно-тематическое планирование уроков
башкирской литературы во 3 классе
(2 часа в неделю)
Урок Тема
Кол-во часов
Основные виды учебной деятельности
Дата запланированная
Дата фактическая
1
Китап – белем шишмәһе
1
Мәктәп тарихы, күренекле кешеләр менән танышыу Тасуири уҡыу күнекмәләрен, хәтерҙәрен үҫтереү Мәктәпкә, уҡытыусыға, класташтарына ихтирам тәрбиәләү
2
Сабир Шәрипов “Йәй бит был, йәй!”
1
Әҫәрҙе аңлап, шыма уҡыу, ял тураһында әңгәмә ҡороу Һөйләү телмәрен үҫтереү, һүҙ байлығын арттырыу Өлкәндәргә ярҙам итеү, ихтирам, хеҙмәт тәрбиәһе биреү
3
Ноғман Мусин “Бүленгән – бөлөр” (1 бүлек)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү. Йәшерен эш эшләү, иптәштәреңдән айырылыуҙың насар ғәҙәт икәнен күрһәтеү
4
Ноғман Мусин “Бүленгән – бөлөр” (2 бүлек)
1
Моделдәр төҙөргә, уларҙы ҡулланып, әҫәрҙе ҡыҫҡартып һөйләргә өйрәтеү Һөйләү телмәрен, үҙ аллы эшләү күнекмәләрен Тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш, коллективизм тойгоһо тәрбиәләү үҫтереү
5
Ноғман Мусин “Бүленгән – бөлөр” (3 бүлек)
1
6
КТУ. Һаумы, мәктәп, беҙ тағы ла килдек һағынып һине... (3-14 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
7
Факиһа Туғыҙбаева “Сәскә телен белеүсе Сәлим”
1
Хикәйәне тотош ҡабул итеү, йөкмәткеһен үҙләштереү, шыма уҡыу Эстетик танып белеү тәжрибәһен, иғтибарын үҫтереү Дуҫ-иштәреңә, ғаилә ағзаларына ихтирам тойғоһо тәрбиәләү
8
Фәйрүзә Фәтҡуллина “Кем ғәйепле?”
1
Әҫәрҙең идея-тематик йөкмәткеһен, актуаллеген асыу, кеше һәм тәбиғәттең берҙәмлеген аңлы үҙләштереү Һүҙ байлығын арттырыу, бәйләнешле телмәр үҫтереү Тәбиғәткә һөйөү, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләп, ярҙам итеү теләген уятыу
9
Хәким Хәйретдинов “ Баҫыу һаҡсылары”
1
Уҡылған әҫәргә ҡарата үҙ фекерен әйтергә, йөкмәткеһен эҙмә- эҙлекле һөйләргә өйрәтеү Мәҙәниәтле итеп бәхәс ҡороу, аралашыу һәләтен, тормоштоң яҡшы һәм насар яҡтарын күрә белеүҙе үҫтереү Игенсе һәнәренә хөрмәт, ғәйебеңде танып, төҙәлә белеү сифаты тәрбиәләү
10
Раил Бикбулатов “Һарыбай”
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
11
Жәлил Кейекбаев “Һунарсы мажаралары”
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
12
КТУ. Арағыҙҙы кем зирәк? (15-25 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
13
Көҙ тураһында шиғырҙар
1
Төрлө авторҙарҙың бер үк темаға яҙылған шиғырҙарын уҡып, сағыштырып, йөкмәткеһен үҙләштереү, һүрәтләү саралары менән таныштырыу, тасуири уҡырға өйрәтеү Эҙләнеү, күҙәтеү, сағыштырыу ярҙамында һығымта яһау һәләтен үҫтереү, ижади эшкә йүнәлеш биреү Матурлыҡты күрә белеү тойғоһо, күңел сафлығы, иғтибарлылыҡ тәрбиәләү
14
Динә Талхина “Дуҫтар көҙ ҡаршылай”
1
Әкиәтте иркен, ижади уҡыу, инсценировкалау Эмоциональ ҡабул итеүҙе, ижади күҙаллауҙы үҫтереү, матур һүҙҙәр менән телмәрҙе байытыу Тәбиғәттәге матурлыҡ һәм нәфислекте күрә, тоя белеү хисе тәрбиәләү
15
Фәүзиә Рәхимғолова “Сәйәхәт”
1
Ф. Рәхимғолова ижадына ҡыҫҡаса күҙәтеү яһау, әҫәрҙәге хәл-ваҡиғаларҙы эҙмә- эҙлекле айырып, план төҙөү Яңы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр үҙләштереү аша һөйләү һәм яҙма телмәрҙе үҫтереү, үҙ аллы эшләү күнекмәһе булдырыу Туған тәбиғәткә мөхәббәт, уның менән һоҡланыу хисе һәм хеҙмәт тәрбиәһе биреү
16
Рәшит Низамов “Шыршыбикә”
1
Әкиәтте тотош ҡабул итеп үҙләштереү, ролдәргә бүлеп уҡыу, һүрәтләү сараларын билдәләү Эмоциональ торошто көйләү, уҡыу-эшмәкәрлек мотивы уятыу, зирәклекте үҫтереү Тәбиғәттең кеше менән тығыҙ бәйләнешен күрһәтеп, ихтирам, матурлыҡҡа һоҡланыу, уны арттырыу теләге
17
Көҙ тураһында шиғырҙар
1
Экскурсияла алған тәьҫораттары менән уртаҡлашыу, һүрәтләү сараларын практик үҙләштереү, шиғырҙарҙы эмоциональ ҡабул итеү, тасуири уҡыу Ижади эҙләнеү, күҙаллау һәләтен, сағыштырыу, фекерләү, танып белеү әүҙемлеген үҫтереү Тәбиғәт тураһындағы фән менән ҡыҙыҡһыныу, туған телебеҙҙең матурлығы менән һоҡланыу, ғорурланыу хисе тәрбиәләү
18
КТУ. Тыуған илкәй бер генә, ҡәҙеркәйен бел генә. (26-49 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
19
Ғ.Ғәлиев Ҡоштарҙың йыйылышы"
1
Тәбиғәт күрке — ҡоштарҙың тормошо, файҙаһы, көҙгө үҙгәрештәр менән танышыу; һүҙ байлығын арттырыу, сәхнәләштереп уҡыу Уҡыусыларҙың аң-белем даирәһен киңәйтеү, аҡыл эшмәкәрлеген әүҙем ләштереү, ижади эшләү күнекмәләре булдырыу Ҡоштарға иғтибар, улар менән һоҡланыу хисе тәрбиәләү,
ярҙам итеү теләге уятыу
20
Ғ.Ғәлиев Ҡоштарҙың йыйылышы"
1
21
Көҙ тураһында шиғырҙар
1
Ижади эҙләнеү, күҙаллау һәләтен, сағыштырыу, фекерләү, танып белеү әүҙемлеген үҫтереү Тәбиғәт тураһындағы фән менән ҡыҙыҡһыныу, туған телебеҙҙең матурлығы менән һоҡланыу, ғорурланыу хисе тәрбиәләү
22
Тикшереү эше
1
Тема буйынса алған белем-кү- некмәләрҙе нығытыу, практик ҡулланыу
23
Ололар кәңәше
1
Ҡағиҙәләр менән таныштырыу, миҫалдар ярҙамында мәғәнәләрен аңлатыу, һөйләү темпында уҡыу Хәтерҙе үҫтереү, тормоштоң яҡшы һәм насар яҡтарын күреү һәләтен үҫтереү Уҡыусыларҙа намыҫ, әҙәп, сабырлыҡ кеүек гүзәл сифаттар тәрбиәләү
КТУ. Ғәзиз илем, һин бөйөкһөң – бөйөк ул-ҡыҙҙырың менән. (50-73 бит)
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
24
Рәсих Ханнанов “Тырышҡан ташҡа ҡаҙаҡ ҡаҡҡан”
1
Әҙип ижадына ҡыҫҡаса байҡау яһау, әҫәрҙең төп фекерен асыҡлау, образдарға баһа биреү, матур әҙәбиәт үҙенсәлектәрен тәғәйенләү Тел байлығын арттырыу, тормошто танып белеү һәләтен, телмәр үҫтереү Үҙ хеҙмәтеңдең кәрәклеген тойоу, эшләгәнеңдән ләззәт алыу тойғоһо тәрбиәләү
25
Рәсих Ханнанов”Тартай теленән табыр”
1
Хикәйәнең йөкмәткеһе менән танышыу, яҙыусы күтәргән әҙәп сифаттарын асыҡлау, геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғелдәре- нә баһа биреү Аңлы, йүгерек, тасуири уҡыу, эҙмә-эҙлекле һөйләү күнекмәһен, мәҙәниәтле аралашыу һәләтен үҫтереү Кешенең кәмселегенән көлөү насар ғәҙәт икәнен төшөндөрөү, дуҫтарса мөнәсәбәт, бер- береңде ихтирам итеү сифаттарын тәрбиәләү
26
Рәсих Ханнанов ”Кешегә соҡор ҡаҙыма – үҙең төшөрһөң”
1
Хикәйәнең йөкмәткеһен үҙләштереп, унда күтәрелгән мәсьәләгә үҙ ҡарашыңды булдырыу, образдарға ҡылыҡһырлама төҙөү Ваҡиғалар бәйләнеше аша дөрөҫлөктө эҙләй белеү, ҡыҫҡартып һөйләү күнекмәләрен үҫтереү Шаянлыҡтың яманлыҡҡа килтереүен күрһәтеү, сослоҡ, етеҙлекте тәрбиәләү юлдарын асыу
27
Рамазан Ҡотошов “Кәңәшле эш тарҡалмаҫ”
1
Хикәйәнең төп фекерен асыҡлау, актуаллеген билдәләү, план төҙөү Бер-береһенә һорауҙар биреп, аралашыу мәҙәниәтен үҙләштереү, яңы һүҙҙәр менән телмәрҙе байытыу Хеҙмәт һөйөүсәнлек, әҙәплелек, инсафлылыҡ, ярҙамға әҙер тороу, хәстәрле- лек сифаттарын тәрбиәләү
28
Рамазан Ҡотошов “Кәңәшле эш тарҡалмаҫ”
1
29
КТУ. Тыуған илгә яу килгәндә... (75-89 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
30
Кирәй Мәргән “ Дуҫтар һәм дошмандар”
1
Хикәйәне аңлап уҡыу, эстән уҡыу оҫталығын шымартыу, йөкмәткеһенә ҡарап, тасуири итеп ролдәргә бүлеп уҡыу Тормошто танып белеү һәләтен, зирәклекте үҫтереү, мәҡәл-әйтем- дәр менән һүҙ байлығын арттырыу Кешенән көлөү, үс алыу, ҡушамат тағыу насар ғәҙәт икәнен төшөндөрөү, тоғролоҡ, яҡшы күңеллелек сифаттарын тәрбиәләү
31
Кирәй Мәргән “ Дуҫтар һәм дошмандар”
1
Образдарға баһа биреү, ҡылыҡһырлама төҙөү, ҡыҫҡартып һөйләү Үҙ аллы эшләү, эҙләнеү күнекмәләрен, фекерләү ҡеүәһен үҫтереү Ышаныслы дуҫ, ныҡлы терәк булырҙай дуҫлыҡ тураһында төшөнсә булдырыу, изге ниәтлелек хисе тәрбиәләү
32
Ҡадир Даян “Өҙөлгән сәскәләр”
1
Текстың идея- тематик йөкмәткеһен үҙләштереү, эстән шыма уҡыу, мәҡәлдәрҙең мәғәнәһен аңлатыу, телмәрҙә урынлы ҡулланыу Хикәйәлә һүрәтләнгән хәл-ваҡи- ғалар бәйләнеше аша хәҡиҡәтте эҙләй белеү күнекмәһен булдырыу Намыҫ, мәрхә- мәтлелек төшөнсәләрен аңлатыу, күңелһеҙ хәлдән сығыу юлдарын күрһәтеү
33
Ҡадир Даян “Өҙөлгән сәскәләр”
1
34
Рәшит Солтангәрәев “Кем алданды?”
1
Яҙыусының ижадына ҡыҫҡаса күҙәтеү яһау, әҫәрҙең төп фекерен асыҡлау, образдарға баһа биреү, авторҙың яҙыу үҙенсәлектәрен билдәләү . Ижади эҙләнеүгә йүнәлеш биреү, һүҙ байлығын арттырып, бәйләнешле телмәр үҫтереү. Яуапһыҙлыҡ, эшкә еңел ҡараштың күңелһеҙ хәлдәргә килтереүен күрһәтеп, хикәйәлә күтәрелгән мәсьәләгә үҙ ҡарашыңды белдереү
35
КТУ. Тыуған илгә яу килгәндә... (дауам итеү)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
36
Агиш Ғифранов “Ҡайын”
1
Хикәйә менән танышыу, эҙмә- эҙлекле һөйләү күнекмәһен булдырыу, һүҙ байлығын арттырыу Әүҙемлекте үҫтереү Иғтибарлы тыңлаусы һәм мәҙәниәтле әңгәмәсе тәрбиәләү, балаларҙы ныҡышмалылыҡҡа өйрәтеү
37
Нажиә Игеҙйәнова “Аҡтырнаҡ”
1
Әҫәрҙең төп фекерен асыҡлау, геройҙарҙың эштәре- нә, ҡылыҡтарына баһа биреү Ижади эҙләнеүгә йүнәлеш биреү, яҙыусының стиль үҙенсәлектәрен билдәләү Хайуандарға кеселекле, рәхимле, хәстәрлекле булыу, яратыу тойғоһо тәрбиәләү
38
Исмәғил Ғимранов “Берлектә – ҙур байлыҡ”
1
Нәҫер геройҙарының ҡылыҡтарына төшөнөү, улар аша кешеләр араһындағы мөнәсәбәттәрҙе сағыштырыу Мәҡәл-әйтемдәр менән телмәрҙе байытыу, бәйләнешле һөйләү, үҙ-ара аралашыу һәләтен үҫтереү Үҙ-үҙең менән маҡтаныу, кешене кәмһетеү насар ғәҙәт икәнен төшөндөрөү, әҙәплелек бөтә милләттәрҙең һыйышып йәшәүҙәренә ишара икәнен аңлатыу
39
Йомабикә Ильясова “Сәтләүек ҡыҙ”
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
40
Г.Скребицкий “Дуҫлыҡ һуҡмағы”
1
Уҡыу даирәһен киңәйтеү, китапхананан китап алып уҡыуҙы ойоштороу, үҙ тәжрибәләренә таянып һөйләү Уҡыусыларҙың эмоциональ торошон көйләү, уҡырға теләк уятыу, бәйләнешле телмәр үҫтереү Бер-береңә иғтибарлы, ихтирамлы, шәфҡәтле, кеселекле, ярҙамсыл булыу холоҡтарын тәрбиәләү
41
Г.Скребицкий “Дуҫлыҡ һуҡмағы”
1
42
КТУ. Бала саҡ – хәтерҙәрҙә оҙаҡ ҡаласаҡ. (95-116 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
43
Тикшереү эше
1
Тема буйынса алған белем-кү- некмәләрҙе нығытыу, практик ҡулланыу
44
Ҡыш тураһында шиғырҙар
1
Шиғырҙарҙы уҡып, ҡыш билдәләрен асыҡлау, һүрәтләү сараларын тәғәйенләү Уҡыу-эшмәкәрлек теләген уятыу, эмоциональ торошон кейләү, тасуири уҡыу Ҡышҡы тәбиғәт менән һоҡланыу,
иғтибарлылыҡ
сифаттары, туған телебеҙҙең
45
Мөкәрәмә Садиҡова “Һунарға барғанда”
1
Хикәйәнең төп фекерен һәм йөкмәткеһен асыҡлау, һәр малайға хас сифаттарҙы барлап, ҡылыҡһырлама төҙөү Йүгерек, һайлап, ролдәргә бүлеп уҡыу, геройҙарҙың характер һыҙаттарын тасуирлап һөйләү күнекмәләрен үҫтереү Көслө, ҡыйыу, сос, отҡор булыуҙың өҫтөнлөктәрен күрһәтеү, дуҫтарса мөнәсәбәттә, сәләмәт булырға өндәү
46
Ринат Хәйри “Йәйәүле буран”
1
Матур һүрәтләү сараларын өйрәнеү, дөрөҫ интонация: темп, логик баҫым, паузаларҙы ҡулланып тасуири уҡыу Күҙәтеү, эҙләнеү, сағыштырыу, ижади эшләү һәләттәрен үҫтереү, тел байлығын арттырыу Тәбиғәткә һөйөү, уны һаҡлау теләге тыуҙырыу
47
КТУ. Әҙәпкә ғәҙәтләнһәң - әҙәм булырһың, яманға ғәҙәтләнһәң – әрәм булырһың. (117-142 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
48
Сәрүәр Сурина “Биҙәктәрҙе кем яһаған?”
1
Матур һүрәтләү сараларын өйрәнеү, дөрөҫ интонация: темп, логик баҫым, паузаларҙы ҡулланып тасуири уҡыу Күҙәтеү, эҙләнеү, сағыштырыу, ижади эшләү һәләттәрен үҫтереү, тел байлығын арттырыу Тәбиғәткә һөйөү, уны һаҡлау теләге тыуҙырыу
49
Сәрүәр Сурина “Биҙәктәрҙе кем яһаған?”
1
50
Шәриф Биҡҡол “Урман ситендә”
1
Хикәйәне уҡып, йөкмәткеһен бөтә нескәлектәрендә үҙләштереү, план буйынса һөйләү Шыма, аңлап уҡыу, ижади күҙаллау сифаттарын, ҡыҫҡартып һөйләү һәләтен үҫтереү Ҡоштарға мәрхә- мәтлелек, яҡлау, ярҙам итеү, иғтибарлылыҡ, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү
51
Сәрүәр Сурина “ Ни өсөн айыу ҡыш көнө йоҡлай?”
1
Драма әҫәренең үҙенсәлекле эшләнешенә иғтибар итеү, йөкмәткеһен үҙләштереү, хайуандарҙың ҡышҡы тормошо менән танышыу Сәхнә әҫәрен дөрөҫ интонация менән килештереп уҡыу һәм һөйләү күнекмәләрен үҫтереүХикәйәне уҡып, йөкмәткеһен бөтә нескәлектәрендә үҙләштереү, план буйынса һөйләү Шыма, аңлап уҡыу, ижади күҙаллау сифаттарын, ҡыҫҡартып һөйләү һәләтен үҫтереү Ҡоштарға мәрхә- мәтлелек, яҡлау, ярҙам итеү, иғтибарлылыҡ, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү
52
Сәрүәр Сурина “ Ни өсөн айыу ҡыш көнө йоҡлай?”
1
53
КТУ. Ата-әсә ҡушҡан исем – ғаилә күрке, халыҡ ҡушҡан исем – ил күрке (143-155 бит№
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
54
Гөлсирә Шафиҡова “Ҡыш ниңә ҡырыҫ холоҡло?”
1
Миҙгелдәрҙе үҙ- ара сағыштырып, һәр миҙгелдең үҙенә генә хас матурлығы булыуын асыҡлау Проблемалы һорауҙар биреү, уларға бергәләп яуап эҙләү ысулдарын күрһәтеү Туган телебеҙгә һөйөү, уны тәрәнерәк өйрәнеү теләге тыуҙырыу
55
Тикшереү эше
1
Тема буйынса алған белем-кү- некмәләрҙе нығытыу, практик ҡулланыу
56
Ватан тураһында шиғырҙар
1
Шиғырҙың йөкмәткеһен үҙләштереү, Ватан төшөнсәһен аңлатыу Аңлап, тасуири уҡыу күнекмәләрен үҫтереү, һүҙлекте байытыу Тыуған Башҡортостан менән хаҡлы рәүештә ғорурланыу, милләттең бер вәкиле булыуың менән ҡәнәғәтләнеү тойгоһо тәрбиәләү
57
Рәсих Ханнанов “Изге аманат”
1
Нәҫерҙе өйрәнеү, эмоциональ ҡабул итеүҙе көйләү Уҡыусыларҙың тыңлап аңлау, тасуири уҡыу күнекмәләрен үҫтереү Тыуған яҡҡа мөхәббәт, Ватанға бирелгәнлек, үҙ-ара дуҫлыҡ тойғоһо тәрбиәләү
58
Ғайса Хөсәйенов “Тыуған ил ҡайҙан башлана?”
1
Әҫәрҙе бөтә тәрәнлегендә аңлап өйрәнеү, һөйләү темпында уҡыу Күңел байлығын, уҡыусыларҙың зауығын үҫтереү Тыуған илде яратыу, уға хеҙмәт итеү теләге уятыу
59
КТУ. Шатлыҡ, бәхет – хеҙмәт емеше.(156-169 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
60
Ғайса Хөсәйенов “Башҡортостан”
1
Дәрестәрҙә алған белемде системаға һалыу, үҙ аллы уҡыу Шыма, йүгерек, аңлап, тасуири уҡыу, проблемалы һорауҙарға яуап бирә белеү күнекмәләрен үҫтереү Тыуған илгә һөйөү, туған телде ҡәҙерләү, уны тәрән өйрәнеү хисе тәрбиәләү
61
Үзбәк Сирбаев “Самат олатай ҡайындары”
1
Әҫәрҙең йөкмәткеһен тулыһынса ҡабул итеү, аңлап Цитаталы план төҙөү, ҡыҫҡартып һөйләү, әңгәмә ҡора белеү һәләттәрен үҫтереү уҡыу Тыуган ереңә һөйөү, тарихҡа, өлкәндәргә ихтирамлы булыу, күңел таҙалығы, яҡшы холоҡ тәрбиәләү
62
Урал
1
Халыҡ ижады әҫәрен үҙләштереү, һәлмәк уҡыу Яңы һүҙҙәр менән телмәрҙе байытыу; ятлап, хәтерҙе, күңел зауығын үҫтереү Халыҡтың үткәне менән ҡыҙыҡһыныу, үҙеңде уның бер тамсыһы итеп хис итеү тойғоһо тәрбиәләү
63
Рауил Бикбаев “Баш ҡалабыҙ – Өфө”
1
Өфөнөң матур, иҫтәлекле урындары менән танышыу, тексты үҙләштереү Тарихи материалды уҡыу, һөйләү күнекмәләрен үҫтереү Өфөнөң тарихы менән ҡыҙыҡһыныу, матурлығы менән һоҡланыу, ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү
64
Булат Рафиҡов “Ҡурай”
1
Милли музыка ҡоралы менән яҡындан танышыу, автор әкиәтенең төп фекерен билдәләү Әкиәткә модель төҙөү, ентекләп һөйләү күнекмәһен үҫтереү Ҡурайҙа уйнай белеү — башҡорт- лоҡтоң бер билдәһе икәнен күрһәтеү, эстетик тәрбиә биреү
65
Булат Рафиҡов “Ҡурай”
1
66
КТУ. Шаян шиғырҙар уҡып алайыҡ әле. (170-174 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
67
Тәлғәт Шаһманов “Бабсаҡ бей ырыуы”
1
Башҡорт ырыуҙары, боронғо тарих тураһында белем биреү Хикәйәне аңлап уҡыу, ҡыҫҡартып һөйләү күнекмәһен үҫтереү Тарихты өйрәнеп, башҡорттарҙың бөйөк шәхестәре менән ғорурланыу хисе тәрбиәләү
68
Тайфур Сәғитов “Салауатҡа – салауат”
1
Салауат тураһындағы фәнни-популяр әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһенән тәрән, ҡыҙыҡлы информация алыу, аңлап уҡыу Уның тураһында күберәк белеү теләге тыуҙырыу, ҡыҙыҡһындырыу Бөйөк шәхестәребеҙгә ихтирам, улар менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү
69
Сафуан Әлибай “Батырға үлем юҡ”
1
Әхмәтзәки Вәлиди тураһындағы фәнни-популяр әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү Аңлап, һөйләү темпында уҡыу, цитаталы план төҙөп, ҡыҫҡартып һөйләү күнекмәләрен, хәтерҙе үҫтереү Тарихи шәхестәребеҙ менән ҡыҙыҡһыныу, тарихты нисек бар, шулай ҡабул итеү, өйрәнеү теләге тыуҙырыу
70
Сәрүәр Сурина “Ере байҙың - теле бай”
1
Тыуған яҡтың шифалы үҫемлектәре менән таныштырыу, бер үк үҫемлектең төрлө төбәктә төрлөсө аталыуын аңлатыу Диалогты тасуири уҡыу күнекмәһен камиллаштырыу, һөйләү телмәрен үҫтереү Үҫемлектәргә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү, телебеҙҙең бай булыуы менән ҡәнәғәтләнеү хисе тәрбиәләү
71
КТУ. Һағынып көтөп алам мин һеҙҙе- ҡышты, яҙҙы, йәйҙе һәм көҙҙө... (176-201 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
72
Тикшереү эше
1
Тема буйынса алған белем-кү- некмәләрҙе нығытыу, практик ҡулланыу
73
Вәзих Исхаҡов “Ирәмәлкәй тауҙың аҡ ташы”
1
Әкиәттең йөкмәткеһен үҙләштереү, уҡыу темпын арттырыу буйынса махсус эштәр ойоштороу Моделдәр төҙөү һәм уларҙы ҡулланып, әҫәрҙең йөкмәткеһенә төшөнөү, ентекләп һөйләү күнекмәләрен үҫтереү Әкиәттә ҡатнашҡан герой образдары аша ҡаһарманлыҡ, үҙ илеңде, ереңде һөйөү тойғоһо тәрбиәләү
74
Вәзих Исхаҡов “Ирәмәлкәй тауҙың аҡ ташы”
1
75
Айһылыу Шәйәхмәтова “Икмәк көсө”
1
«Күктә — ҡояш, ерҙә икмәк мәңгелек» тигән фәлсәфәне аңлатыу Әкиәттең йөкмәткеһен аңлау, ентекләп һөйләү, тормоштоң яҡшы- яман яҡтарын күреү һәләтен үҫтереү Игенсе һәнәренә хөрмәт, икмәккә һаҡсыл ҡараш, хеҙмәт тәрбиәһе биреү
76
Башҡорт халыҡ әкиәте. Ҡаты-ҡото.
1
77
КТУ. . Һағынып көтөп алам мин һеҙҙе- ҡышты, яҙҙы, йәйҙе һәм көҙҙө... (176-201 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
78
Башҡорт халыҡ әкиәттәре
1
Әҫәрҙе аңлап, эстән уҡыу, йөкмәткеһе буйынса йәнле әңгәмә ҡороу Әкиәтте анализлау, геройҙарға ҡылыҡһырлама төҙөү, төркөмдәрҙә мәҙәниәтле итеп аралашыу күнекмәләрен үҫтереү Ата-әсәгә, өлкәндәргә ихтирам, уларға ярҙам итеү теләген тәрбиәләү, хеҙмәткә, һәнәргә өйрәнеүҙең кәрәклеген аңлау
79
Башҡорт халыҡ әкиәттәре
1
80
Башҡорт халыҡ әкиәте “Васыят”
1
81
Айһылыу Йәғәфәрова “Урал иле”
1
Ҡатмарлы әкиәттең йөкмәткеһен моделдәр ярҙамында үҙләштереү, ҡыҫҡартып һөйләү Тарихи ысынбарлыҡҡа нигеҙләнеп яҙылған әкиәтте аңлап уҡыу, моделдәр төҙөү күнекмәләрен камиллаштырыу Тыуған ергә мөхәббәт, йондоҙҙар тураһындағы фән менән ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү
82
Айһылыу Йәғәфәрова “Урал иле”
83
Айһылыу Йәғәфәрова “Урал иле”
1
84
КТУ. . Һағынып көтөп алам мин һеҙҙе- ҡышты, яҙҙы, йәйҙе һәм көҙҙө... (176-201бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
85
Урал батыр (әкиәттән өҙөк)
1
Әкиәттең тәүге ике бүлеген уҡыу, хәл-ваҡиғаларҙы эҙмә- эҙлекле хәтерҙә ҡалдырыу Уҡыу йылы буйына үҙләштерелгән күнекмәләрҙе ҡулланып, уҡыу һәм һөйләү, төркөмдәрҙә эшләү Халыҡ ижадының гәүһәр биҙәге һаналған «Урал батыр» эпосына нигеҙләнеп яҙылган әкиәтте өйрәнеү теләге тыуҙырыу
86
Урал батыр (әкиәттән өҙөк)
1
87
Башҡорт халыҡ әкиәте .Алпамыша батыр
1
Әкиәт йөкмәткеһен үҙләштереү, тасуири уҡыу, һөйләү Тексҡа күҙ һала- һала, төркөмдәрҙә һөйләү Батырлыҡ, ҡыйыулыҡ, үҙ илеңә, халҡыңа бирелгәнлек хисе тәрбиәләү
88
Башҡорт халыҡ әкиәте .Бойҙай бөртөгө
1
Үҙ аллы уҡып, әкиәттең йөкмәткеһенә төшөнөү Тормошто танып белеү һәләтен үҫтереү Иң кәрәкле һәнәрҙәрҙең береһе булган игенсе һәнәренә һөйөү, хеҙмәткә хөрмәт тәрбиәләү
89
КТУ. Тәбиғәт ул – серле донъя, тәбиғәттең юҡ сиге!.. (203-221 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
90
Башҡорт халыҡ әкиәте .Юлдыбай һунарсы
1
Үҙ аллы уҡыу, әкиәттең төп фекерен асыҡлау Уҡыу йылы барышында дәрестәрҙә һәм кластан тыш эштәрҙә үҙләштерелгән күнекмәләрҙе барлау, ҡулланыу Ҡаһарманлыҡ, батырлыҡ, сослоҡ, тапҡырлыҡ сифаттарын тәрбиәләү
91
Тикшереү эше
1
Тема буйынса алған белем-кү- некмәләрҙе нығытыу, практик ҡулланыу
92
Яҙ тураһында шиғырҙар
1
Яҙ миҙгелен тасуирлаусы шиғырҙарҙы үҙ-ара сағыштырыу, үҙенсәлектәрен асыҡлау, аңлы, тасуири уҡыу, һүрәтләү сараларын табыу Яҙғы матурлыҡты «күрә-ишетә» белеү һәләттәрен, эҙләнеү, сағыштырыу, ижади күҙаллау күнекмәләрен камиллаштырыу Яҙғы матурлыҡты эмоциональ ҡабул итеү, тәбиғәт менән һоҡланыу, уға ҡарата хәстәрлекле булыу сифаттары, күңел таҙалығы тәрбиәләү
93
С.Разетдинов “Илде иңләп, йәмле яҙ килә”
1
һәр айҙың үҙенсәлекле билдәләрен күрһәтеү, текстағы матур һүрәтләү сараларына иғтибар итеп, ҡулланылышын иҫбатлау, «һүҙ менән төшөрөү» Тәбиғәттәге күтәренке кәйефте, яңырыуҙы күрһәткән һүҙбәйләнештәрҙе табыу, төркөмдәрҙә эшләү күнекмәләрен, психологик эске ынтылышты үҫтереү Телгә һөйөү, уны тәрәнерәк өйрәнеү теләге тыуҙырыу, тәбиғәттең кеше менән уртаҡлығын ҡабул итеү
94
Рәҡип Сәғәҙиев “Яҙ ҡайҙан килде ?”
1
Хикәйәнең йөкмәткеһен үҙләштереү, яҙ килеүҙең сәбәптәрен асыҡлау Проектлау технологияһын ҡулланып, әҫәрҙе үҙ аллы сәхнәләштереү, ижади эшләү күнекмәләрен
камиллаштырыу Тәбиғәт фәне менән ҡыҙыҡһыныу, тереклектең бер-береһе менән үҙ-ара бәйле булыуын күрһәтеп, аң даирәләрен киңәйтеү
95
КТУ. Иң татлы тел – туған тел, әсәм һөйләп торған тел (223-232 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
96
Әнисә Хәмәтдинова “Тамсы менән Тамсыҡай”
1
Әкиәттең йөкмәткеһен үҙләштереү, шыма, аңлап, ролләп уҡыу, һүрәт төшөрөү Төрлөсә уҡыу, һөйләү, ижади эшләү буйынса алынған күнекмәләрен ҡулланып, әҫәрҙе эстетик ҡабул итеү һәләтен үҫтереү Әкиәт геройҙары аша кешеләр араһындағы мөнәсәбәттәрҙе күрһәтеү, әкиәтте «һүҙ менән һүрәтләү» ысулына өйрәтеү
97
Ғилемдәр Рамазанов “Бөйөк Еңеү”
1
Текстағы информацияны өйрәнеү, һайлап, «буксир» менән, һүҙ аша иғтибарлы уҡыу Шыма уҡыу күнекмәләрен үҫтереү, текста килтерелгән факттарҙы ятлап алыу, хәтерҙе байытыу Илебеҙҙең азатлығын яҡлап ҡалыусы һуғыш ветерандарына хөрмәт, ҡыйыу батырҙарыбыҙ менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү
98
Анна Котик. Кескәй партизан. (78-80 бит, кту)
1
99
Голшат Әхмәтҡужина . Мәстүрә әбей. (89-94 бит)
1
100
Тикшереү эше
1
Тема буйынса алған белем-кү- некмәләрҙе нығытыу, практик ҡулланыу
101
КТУ. Әкиәт һөйләшәйек. (233-242 бит)
1
Хикәйәне тотош уҡып, йөкмәткеһен үҙләштереү Йүгерек, аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү
102
Йомғаҡлау дәресе.
1
Тема буйынса алған белем-кү- некмәләрҙе нығытыу, йомғаҡлау
VIII. Уҡыу - уҡытыу процессының матди-техник базаһы:
Мультимедиа ҡоролмалары (компьютер, интерактив такта, документ-камера, принтер, проектор, колонкалар һәм б.)
Мәүлийәрова Ә.Т Яңы стандарттар буйынса дөйөм белем биреү мәктәптәренең 1-4 кластары өсөн программа
Уфа. Издательство “Китап” имени Зайнаб Биишевой, 2010
Ф.Ш. Сынбулатова,
Ә.Т. Мәүлиярова,
М.С. Дәүләтшина
Әҙәби уҡыу.
Башланғыс мәктәптең 3-сө класы өсөн уҡыу китабы. 1, 2 киҫәк
Уфа. Издательство «Китап» имени Зайнаб Биишевой
2011
Ф.Ш. Сынбулатова,
Р.Ш. Сафина
Әҙәби уҡыу дәреслегенә эш дәфтәре. 3-сө класс
1, 2 киҫәк
Уфа. Издательство «Китап» имени Зайнаб Биишевой
2011
М.С. Дәүләтшина,
Янышева З.Ф.
Методик ҡулланма
Уфа. Издательство «Китап» имени Зайнаб Биишевой
2013й
