| Өмірді тану - өзіңді тану
Өмір дегенің Өмірді сенің көмегіңе мұқтаж болып, іздеген жандардың санымен немесе өмірлік серік ретінде таңдаған жанмен өрнектейтін болсаң қателескен екенсің. Өмір санға толы есеп емес. Өмірді бағалы киіммен, соңғы шаш үлгісімен, терісінің түсімен, ата-тегімен байланыстыратындар бар. Сосын тәлім алып жатқан оқу орындарымен, қызмет орнын өмір деп түсінетіндер бар. Өмірді жалғыздық немесе көпшіліктің ортасы деп ұғатындар да бар. Бірақ өмір дегеніміз бұл емес! Өмір дегенің дос-жаранға қамқор болу, санаңды торлаған тұманды ойларды шуақты қуанышқа ауыстыра білуің. Қызғаныштың отын бүркіп, сенім үдесінен шыға білу. Уәделі сөздеріңе берік болуың. Кісінің сыртқы емес, ішкі болмысына үңіліп қадірлеу. Ең бастысы, өзгеге жақсылық тілеуші бола білу.
Ұлылар өмір туралы Дән көтерген құмырысқаға тимеңдерші, алысқаны өмір ғой, өмір сондай абзал ғой. Фирдоуси Өмірдің алды – ыстық, арты – суық, Алды – ойын, арт жағы мұңға жуық. Абай Өмірді сүйсең уақытты оздырма – ол тіршілік арқауы. Венналин Франклин Уақыттың босқа кеткеніне оны бағалайтын адам ғана қиналып, қынжылады. Иоганн Гете
ӨМІР СҮРУДІҢ ЕҢ ЖАҚСЫ ЖОЛЫ Шағын ғана бір ауылда орта жастағы бір кісі дүкен ашып сауда жаамақ болады. Сөйтіп алға қойған жоспарын бастап та жібереді. Ол ақ көңіл, жайдарлы болғандықтан, ауылдың адамдарының бәрі оны жақсы көретін. Оның дүкеніне барып сауда жасайтын. Ауылдың тұрғындары тамыр-таныстарын да сол адамнан сауда жасауға кеңес беретін. Шаруасын кішігірім дүкеннен бастаған адам, бір жылдың ішінде Американың түкпір-түкпірінен сондай шағын дүкендер ашып тастайды. Бір күні ауыр науқастанып, бұл дүниеден өтерін сезген адам, артында қалған үш ұлын қасына шақырып: - Үшеуіңнің біреуі барлық дүкендерімнің иесі болады. Мирасымды соған қалдырамын. Менің арттағы дүние-мүлкіме қайсысың лайықты екенін білу үшін үшеуіңе де бір-бір доллардан беремін. Осы долларға бір нәрселер алыңдар. Кешкісін келгенде алған нәрселерің менің осы бөлмемді толығымен толтыруы керек. Шартым осы. Ұлдары үлкен компанияны басқару мүмкіндігінен айырылып қалуды ойлап, не істерлерін білмей қатты абыржиды. Қалаға барып үшеуі де долларын жаратты. Кешкісін әкелерінің қасына келген кезде, үлкен баласы: - Досымның шаруашылығына барып екі қап сабан сатып алдым – деді де, қаптарды ашып сабанды әр тарапқа шаша бастады. Алайда көп ұзамай сабандар еденге түсіп, бөлмені толтыра алмады. Екінші баласы: - Дүкенге барып екі жастық алдым – деді де, жастықтарды сөгіп, ішіндегі жүнін бөлменің ішіне шашып тастады. Бірақ жүн де көп ұзамай жерге түсіп, бөлмені толтыра алмады. Үшінші ұлы: - Долларды ұсақтап, 50 центін мешітке бердім, 20 центін қайырымдылық қорға бердім, 20 центін да садақа ретінде тараттым. Қалған 10 центке екі нәрсе алдым – деді де, қалтасынан сіріңке мен шырақты шығарды. Бөлменің жарығын сөндіріп, шырақты жақты. Сабан мен жүнге толмаған бөлме аз уақыттың ішінде шырақтың нұрына бөленді. Әке баласына риза болып: - Мирасымды саған қалдырамын. Өйткені өмір сүрудің ең жақсы жолы – айналаңа жарық тарату! Ф.Тайтелиев
ТАМАША ӨМІР СҮРУДІҢ 10 КІЛТІ Әрбір халықтың даналарының артындағы ұрпақтарына қалдырған ұлағатты сөздері бар. Бұл сөздердің барлығы сол халықтың асыл қазынасы болып табылады. Мұны сол елдің азаматтары сөздерінің арасына қосып, әңгіменің көркін келтіріп жатады. Филип Е.Хумберт деген атақты психиатр, профессор «Адамдарға бақытты ғұмыр кешудің кілтін 10 тармаққа қарастыратын болсақ, қандай сөздерді таңдар едім» деген тақырыпта біраз зерттеу жұмыстарын жүргізіп мынадай қорытындыға барған екен: 1. Өзіңді таны – Сократ. Өз ішіңе саяхат жаса. Күнделік жаз. Жүрегің, көңілің, ар-ұжданың не дейді? Не нәрсені алдыңғы қатарда ұстайды? Мына әлемге терең үңіліп, сыры мен қырын меңгерудің жолы ең алдымен ішкі жандүниеңе сапар шегумен басталады. 2. Қалай болсаң сол қалпында көріп немесе сырттай қалай болсаң сол қалыбыңды сақта – Мәулана. Шыншыл, әділ бол да дұрыс ойла. Жүрегіңнің даусына құлақ сал да соны қорға. Өмірде бір нәрселерді қорғау үшін ат салыспасаң, барлық нәрсе сенің мәртебеңді түсіреді. 3. Ең жоғарыда ғашықтық бар – Азиз Паул. Үнді ырғаққа айналдырған ғашық-дүр. Ғашықтық, сүйіспеншілік болмаса, тартымдылық кем болса өмірің құрғап қалған бұтақтан ешқандай айырмашылығы қалмайды. 4. Дүниені қиял-ойдың күші шыр көбелек айналдырады – Альберт Энштейн. Істеген амалдарыңның барлығы ең алдымен қиял-ойдан бастау алады. Өмір деген барлық адамдар үшін, ойлағандарын жүзеге асыру, істеген ісінің әрі істейтін ісінің ең дұрысына жету. Боббю Кенедидің айтқанындай: Адамдар дүниеге қарап «Не үшін?» деп сұрайды. Мен басқа бір жүние жайлы ойлап «Неге ондай болмасын?» деп сұраймын. 5. Асқан әдемілік көзді шығармаса керек – Мае Вест. Тамаша өмірді неге рахаттанып өткізбеске. Бақытты бөлісу керек. Өмірді сүйіспеншілік сезімі одан сайын қызыққа айналдырады. Жанның ырғағында «қанекей алға, өзіңді көрсет» деген леп бар. Тәкаппарлық емес, ұмтылыс! 6. Мүмкіндіктерді қалт жібермеген сайын көбейе түседі – Сун Цзу. Жеңіс қайсарлықты қажет етеді. Бастапқы кездегі қайсарлық кейіннен сенімге айналады. Сенім адам бойындағы қызметке деген ынтаны ояндырғанда, мүмкіндіктер одан сайын жоғарлай береді. 7. Не істе не істеме. Сынауға болмайды! – Иода. Өмір жылдам қозғалыс, шешім мен шешімді болуды талап етеді. Күдіктенгендер артта қалады. Өмірдің үстімен жүрмесең, өмір сенің үстіңнен жүретін болады. 8. Кемелдік, қосатын нәрсе қалмаған кезде емес, алынатын бір нәрсе қалмаған кезде пайда болады – Антоние де С.Ехуперю. Өміріңді жеңілдет. Жеңілдете түс, тағы да тағы да ... Сол кездегі жағдайға бір қара. Арман-тілектеріңнің тізімін азайт. Егер азайтатын болсаң, жетістікке жетесің. Ол күннің сәулесіне лупа ұстаған сияқты болады, егер сәулені жинақтай алмасаң өмірді жаға алмайсың. 9 Қабілет болмаса өнерші болмайды, алайда еңбек етіп, тер төкпесең қабілетің түкке де жарамайды – Эмиль Зола. Тек қана ақылды, саналы әрі ұқыпты әрекеттердің нәтижесінде үлкен жетістіктерге жетуге болады. Алмасты жонбасаң қолыңда тек тастың түйірі қалады. 10. Өмір сүрудің екі жолы бар. Ешқандай нәрсе мұғжиза емес сияқты өмір сүру ... Екіншісі, барлық нәрсе мұғжиза сияқты өмір сүру – Алберт Энштейн. Шүкір етуді ұмытпау керек! Ф.Тайтелиев
СЕНІҢ ЖАЛҒЫЗ ҒАНА «АНАҢ» БАР - Сенің бір жасыңда, анаң сені емізді, артыңды жуып, тазалады. Бұның рахметіне сен түні бойы жыладың. - Сен екі жасқа толғаныңда, анаң саған жүруді үйретті. Ал сен болсаң, анаң шақырғанда қашатын едің. - Сен үш жасқа толғаныңда, анаң саған ең дәмді тағамдар әзірледі. Ал сен болсаң, табақтарды жерге лақтырдың. - Сен төрт жасқа келгеніңде, қолыңа қалам беріп, жазуды үйретті. Ал сен болсаң, дуалдарды шимақтадың. - Бес жасқа толғаныңда, анаң саған әдемі киімдер киіндірді, бұның рахметіне сен үйге кір-қожалақ болып оралар едің. - Алты жасқа толғаныңда, анаң сені мектепке алып барды. Ал сен болсаң, «оқымаймын» деп, «бақырып жылап» сабақтан қаштың. - Он жасқа толғаныңда, анаң сені құшақтағысы келіп мектептен қашан келер екен деп, сарғая күтіп отырды. Ал сен болсаң дереу бөлмеңе қарай асықтың. - Сен он сегізге толып, ер жеткеніңде, анаң балам «есейді» деп көзіне жас алды. Ал сен болсаң мен «машина» мінгім келеді дедің. - Жасың жиырмаға толғаныңда, анаң «балам біршама уақыт үйде отыршы» деп өтінді, ал сен болсаң, бар уақытыңды достарыңа бөлдің. - Сен жиырма беске келгеніңде, анаң той жасап сені үйлендірді. Ал сен болсаң, «лажы болса үйден ұзақ болйын» деп анаңды тастап, әйеліңмен бірге еншіңді алып кеттің. - Жасың отызға толып бала-шағалы болғаныңда, анаң «бала тәрбиесінде» көмек бергісі келді. Ал сен болсаң, «менің жеке басымның тірлігіне, жеке өміріме» араласпа дедің. - Сен отыз беске келгеніңде, анаң сені «тамақтануға» үйіне шақырды. Ал сен болсаң, «тығыз шаруаларым көп, уақытым жоқ» дедің. - Сен қырыққа келгеніңде, анаң саған телефон соғып «балам мен науқаспын, сенің қолғабысыңа мұқтажбын» дегенде, сен «ата-ананың проблемалары балаларын мазалайды» дедің. - Бір күні «анаң» о дүниеге аттанады. Ананың балаға деген махаббаты өзімен бірге кетеді. Ананың о дүниеге аттануымен, сен үшін «жәннат есіктерінің» бірі жабылатындығын ұмытпа. Егер де сенің анаң әлі күнге дейін тірі болса, оны жалғыз қалдырма. Қолыңнан келгенше анаңа жақсылық жаса. Ол қандай сөз айтса да, анаңды бақытты қылуға тырыс. Ешуақытта анаңа ашуланушы болма. Оның саған деген махаббаты орналасқан «жүрегін» жаралайтын ауыр сөздер айтушы болма. Сенің жалғыз ғана «анаң» бар. Ф.Тайтелиев
Сабақтың тақырыбы: Қайырымдылық-имандылық Мақсаты : Қайырымдылық, имандылық туралы түсінік беру, балалардың бойына рухани адамгершілік қасиеттерді ұялату. Өз халқының салт дәстүрінде негізделген адамдық асыл қасиеттерді ажырата біліп игеруге баулу. Сабақтың түрі : Кездесу сабағы. Сабақтың көрнекілігі: Нақыл сөздер. Слайд презентация, Суретті плакат. Сабақта қолданылған әдіс - тәсілдер: талдау-жинақтау, баяндау, сұрақ – жауап, ситуация құру, ой қозғау, ВЕНН диаграммасы Сабақтың барысы. 1. Ұйымдастыру. І.Қызығушылықты ояту. [pic] 2. Мұғалімнің кіріспе сөзі: Қайырымдылық - мейірімділіктің іс жүзіндегі бір көрінісі. Қайырымдылық - мүдделі, кіріптар, көмекке құштар адамдарға іс жүзінде жақсылық жасау. Қазіргі заманда байыған дамдар «қайырымдылық қауымдастығын» ұйымдастырып, сол арқылы жеке адамдарға, әрі асса, бүкіл елге қайырымдылық жасайды. Халқымыз көмекке мұқтаж адамға көмек көрсетіп, қайырымдық жасау,кіріптарға қайыр беру, қарттарды аялау, мүгедектерді қорғап қоршау әрбір қайырымды адамның адамгершілік борышы деп есептейді. Елімізде қайырымдылық жасаудың негізі ретінде құрылған «Бөбек» қоры. «Бөбек» қорының президенті Сара Алпысқызы Назарбаева еліміздегі көмекке мұқтаж балаларға қол ұшын беріп, аялы алақанына ұсынуда. «Адам баласы өзінің жан дүниесін қайырымдылық пен қайғыны түсіне біліу қасиеттерімен нығайтып, шынайы өмір сүре білу керек» деген сөзінде шынайы адам баласына деген жанашырлықтың ең басты құндылықтарымыз екендігін жеткізеді. «Бөбек» қоры балаларды демалыспен қамту, сауықтыру орынында жылына көптеген балалар жоғары дәрежеде дем алып, оқып білім алып, емделіп келеді. Соның айғағы ретінде биыл біздің мектептің 4 сыныбынан аз қамтылған көп балалы жанұя балалары мен жетім балалардан бірнеше оқушы демалуда. Қайырымдылық жылу беру, сыйлық ұсыну, демеуші болу, сый-сыбаға тарту, көрімдік, байғазы бәсіре т.б жөн –жоралғылар арқылы іс жүзінде ізеттілікпен, ілтипаттылықпен, инабаттылықпен, сыпайылықпен орындалады. Бір сәтсіздікке, ауыр жағдайға ұшырып, басқаларға іріптар, көмек қажет еткен адамға жұрт жиып беретін көмек - жылу деп аталады. Иман – арабша сенім деген ұғымды білдіреді. Халық арасында әдептіліктің, яғни адамгершіліктің мәнін беретін ұғыммен ұштасып, әлеуметтік әдептілікті көрсететін мәнге ие болды. Өмір заңдылықтарына айқын сеніммен қарап, адамгершілік рәсімдері мен уәждерін, міндеттері мен мақсаттарын бұлжытпай орындайтын ақ ниетті, адал жүректі, көпшіл адамды – иманды адам дейміз. Иманды адам- айналасындағыларға және бүкіл адамзатқа тек жақсылық ойлап, оларға мейір-шапағатын төгіп ,жанашырлық, қамқорлық жасауға әзір тұрады, әркімге әдеппен, ізетпен ,инабатпен қарайды. Сондықтан да иманды адамды бет бейнесінен танып, халық оны иман жүзді адам дейді. «Тура биде туған жоқ, туысты биде иман жоқ» деп халық иманды адамның әділетті, шыншыл болатынын уағыздайды. Халқымыздың қонақжайлылығы. кең пейілділігі,көпшілігі, дос көңілділігі- әлеуметтік имандылықтың белгісі.. Имандылық дәстүрін қастерлей біліп иманды адам болу- адамдық борыш. Иманды адам мейірімді болады. Мейірімділік – адам бойындағы қасиетті сезім. Ата мейірімі, әке мейірімі, ана мейірімі, отбасындағы адамдардың бір-біріне деген мейірім–шапағаты-әдептік әсем құбылыс, түйсікті баурап алатын түсінік, ұлағатты ұғым, адамгершіліктің асқар шыңы. Мейірім адамның мерейі үстем болуы үшін, ол ойлаған жақсылық, әсерленген әдептілік, жақсы көрген адамдарының жан саулығы мен денсаулығы оны қуанышқа бөлеуі тиіс. [pic] Халқымыз ұрпағын мейірімділікке тәрбиелеп, қатігездіктен қағып, қаталдықтансақтандырып отырған. Еліміз ер–азаматты мейіріміблса екен деген ниетпен Мейірман, Мейіржан, Мейірбек деген аттармен атап, жастарды үнемі мейірімділікке баулыған. Енді бүгінгі сабағымыздың қонағы көпті көрген, өмірден жиған сабағы көп дана әжелерден сұхбат алып , ақыл кеңестерін тыңдайық. 1. Балсара әже. Иманды, көп бала тәрбиелеп өсірген ардақты ана. 2. Сарқыт әже .Мектепте өткізілген қайырымдылық шарасына өз үлесін қосып жетім балаға қол ұшын бергісі келетін асыл әже. 1-сұрақ. Қайырымдылық –имандылық тақырыбына өз ойыңызды айтып берсеңіз. 2- сұрақ. Өміріңізде қайырымдылыққа мұқтаж болған жандарға көмек көрсеткен адамдар туралы не білесіз? 3-сұрақ. Иман жүзді адам деп кімдерді айтамыз. Иманды болудың себебі неде? 4-сұрақ . Адамгершілікке жатпайтын іс әрекеттерді байқағанда не істер едіңіз? Енді қонақтар сабағымызда оқушылардың қайырымдылық –имандылық туралы білімі ,ойы қандай екендігін байқап , біздің сабағымыздың соңына ерекше ақыл –кеңестерін әзірлеп отырсын. Ал біз сабағымзды жалғастыру үшін тапсырмалар орындайық. 2.Ойын «Күн көзін бұлттан ашу.» 1 бұлттың тапсырмасы: Тренинг «Жүрек жылуы» Әдеп сақтап әманда Әрбір адал адамға. Жасасаң бір жақсылық Қайтарады саған да. Ынтымаққа қосыл да, Ықылас қой досыңа, Ар-мақсатың нақ болсын, Ақылыңнан тосылма. -Қазір оқушылар , бәріміз көзімізді жұмып, әдемі әуенмен ішімізден жақындарымызға,достарымызға,жанымызға жақын адамдарға жақсы тілек тілейік. -Көзімізді ашамыз.Енді бұл тілекті жасырын ұстаймыз.Бұл тілектің орындалуын тілейміз. -Қазір мына гүлді бір-бірімізге ұсына отырып, мақтау айтып, жақсы тілек жолдаймыз. Мысалы мен: «Сіз бүгін сондай сүйкімді болып тұрсыз. Жүзіңнен күлкі кетпесін. Достарың көп болсын. ...» Мағынаны ажырату 2 бұлт тапсырмасы : Ойын. «Жақсы мен жаман» сөздерін ажыратып беру. «Мен» деген сөзге әркім өзі туралы мына сұрақтарға жауап беріп толтырады. Жақсылық көрсең біреуден, Мен қандаймын деп ойла. Жамандық көрсең біреуден Мен қандаймын деп ойла Ой толғау 3 бұлт тапсырмасы «Қайырымды бала » мәтінімен талдау , пікірталас өткізу. Айдос мектептен үйіне келіп әкесіне сабағын тыңдатты.Баласының сабағын білгеніне әкесі риза болып балмұздақ сатып алуға ақша берді. Баласы әкесінің берген ақшасына бірдеңе сатып алу үшін дүкенге жүгіре жөнелді.Жолдан автобусқа төлейтін ақшасын жоғалтып алып жолда жылап тұрған баланы көрді. Оның жылағаннан екі беті албырап ,беті –қолы тоңып кеткенін байқады. Қолындағы ақшасын балаға беріп, үйіне тез қайтып кетуін айтты. Бала қуанып автобусқа мініп кетті. Айдос бұрылып үйіне қайтты.. [pic] Мәтін мазмұнына байланысты оқушылардың пікірін тыңдау. Баланың қайырымдылығы неде ? Өзің Айдостың орнында болсаң не істер едің? деген сұраққа жауап алу. 4 бұлт тапсырмасы. Жақсы жетектесе - тартына көрме Жаман жетектесе –артынан ерме Қайырымдылыққа , адамгершілікке, имандылыққ байланысты мақал –мәтел, нақыл сөздер жатқа айту./оқушылар жатқа айтады./ Мінеки балалар сендердің қайырымдылық көмек көрсетулеріңнің арқасында күніміз жарқырап шыға келді. Күн көзі бүкіл әлемді өзінің жылы шуағымен аялап ғасырдаң –ғасырға жеткізуде адам баласы бір - бірін аялап қадірлеп, қиналған сәттерінде қайырымдылығын жасап өздерінің иман жүзді адам екендігін білдіре білсе жерімізде бақытты жандар көп өмір сүрері анық. Бір- бірімзді қадірлей білуіміз керек. Ашылған бұлттың соңынан әсем кемпірқосақ пайда болды. Кемпірқосақ жеті түстен тұрады. Осы түстердің әрқайсысында жақсы ақыл кеңес бар екен. 1 Әр күнді жақсы ойлар ойлаумен бастап, бос өткізбе 2 Күні бойы өзіңді қоршаған адамдардың бәрі туралы тек сүйіспеншілікпен және ізгілікпен ойлай жүр 3 Ұйықтар алдында бүгін қанша адамды қуанттым,жұбатқаныңды, қайырым жасағаныңды есіңе түсірг. 4 Басқалардың қажетіне жарай білуге талпын. 5 Ата-анаңның мейірім шуағын сезініп , қадірлей біл.. 6 Тыныштық сақтай білуге үйрен,Нәзік үнмен биязы , мәдениетті сөйлеуге үйрен 7 «Жақсылыққа жақсылық-әр кісінің ісі, Жамандыққа жақсылық ер кісінің ісі» деген мақалды түсініп жадыңа ұста. КҮН Даламдай кең пейілім, Жүрегім толы мейірім, Мен үшін жоқ уағың, Бәріңе ортақ шуағым. Жер шарының ұл-қызын Жылытуға жетер қызуым Жақсы адам- ел ырысы. Жақсы адам деп бойында адамгершілік құнды қасиеттердің барлығы жинақтаған тұлғаны айтамыз. Қорытындылау: Енді, бүгінгі сабағымызды қорытындылау үшін бағанадан бізді тыңдап бақылап отырған әжелеріміз қандай ой түйіндерін айтар екен соны тыңдайық. Ой түйін: Қонақтарға сабағымызға қатысып ой бөліскендері ,және ақыл кеңестері үшін алғысымызды білдіреміз. Кішілерді аяла Қамқорлықтан аянба Адамдығың көрінсін Ар-намысың нақ болсын. Өткізген: Нұрғазина А.С.
Өмір жаңғырығы Ғани әкесімен бірге үлкен тау жартастарының арасымен серуендеп келе жатқан еді. Кенет Ғани сүрініп кетіп: «А-а-а-а!» деп айқайлап жіберді. Сол кезде жоғарыдан «А-а-а-а! деген дауыс естілді. Ғани өзінің даусының қайталанғанына таңырқап: - Сен кімсің? - деп дауыстағанда, Ғаниға: - Сен кімсің? - деген жауап келді. Ғани түкке түсінбей жынданып: - Сен қорқақсың! - деп айқайлады. Таудан шыққан дауыс та: - Сен қорқақсың! - деп жауап берді. Қатты ашуланған Ғани әкесіне қарап: - Әке, бұл кім өзі? - деп сұрады. Әкесі: - Ұлым, менің сөзіме құлақ сал, - деді де тауға қарап тұрып: - Мен сені жақсы көремін! - деп айқайлады. Таудан: - Мен сені жақсы көремін! - деген жауап келді. Әкесі тағы да айқайлап: - Сен әдемісің! - деді. Жауап: - Сен әдемісің! - деді. Ғани не болғанын білмей, таңданып тұрып қалды. Әкесі жаңғырықтың сырын былай деп түсіндіріп берді: - Бұл жаңғырық. Жаңғырық адам баласына көп нәрсе үйретеді. Сен өміріңде не істесең, оның сыбағасын аласың. Өмір айна сияқты. Сен қандай болсаң, солай көрсетеді. Егер мейірімділікті қаласаң, мейірімді болуға тиіссің. Адамдардың сабырлы болуын қаласаң, сен де сабырлы бол. Адамдардың қайырымды болуын қаласаң, сен де қайырымды бол! Бұл - өмір заңдылығы. Өмірде кездейсоқтық деген нәрсе жоқ. Сондықтан өзің түзелмесең, өзгелерді түзей алмайсың.
Бүркіт пен оның балапандары (аңыз) Баяғыда таудың қиясын мекендеген бір ерекше қасиетті қыран өмір сүріпті. Өзгелерге өрлігімен өнеге болған әлгі бүркіт бір жылы өмірінде бірінші рет үш балапан басып шығарыпты. Балапандардың қанаттары қатайып, ұясынан ұшып шығуына аз уақыт қалғанда бүркіт үш балапанын уысына қысып, теңіз төсіне алып шығыпты. Ұшып келе жатып ол, өзіндік өмірге қанат қаққалы тұрған балапандарынан соңғы рет сынақ алып, былай деп сұрапты: -Қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай, мәпелеп бағып-қаққанымды жақсы білесіңдер. Ертең өскесін, осының өтеуі ретінде маған қандай жақсылық жасайсыңдар? Біріншісі айтыпты: -Анашым, сенің ақ сүтіңді ақтау үшін қолымнан келгеннің бәрін жасаймын. Мен сені өмір бойы қанатыма мінгізіп алып жүрем. Дүниенің төрт бұрышын түгел аралатам, таңғажайып тамашаларды көзіңмен көретін боласың. Бүркіт басын шайқап, уысындағы балапанын теңізге тастап жіберіпті. Бірінші балапан теңіз тұңғиығына батып кете барыпты. Сосын екіншісіне бұрылып: -Ал сен не айтасың,-депті. Екіншісі айтыпты: -Анашым, мен сені ел аралатып, босқа әуре қылмаймын. Ғаламның барлық кереметтері мен қызықтарын алдыңа әкеліп берем, ішкенің алдыңда, ішпегенің артыңда болады. Бүркіт тағы да басын шайқап, уысын жазып жібергенде, екінші балапан да біріншінің соңынан кете барыпты. Бүркіт үшінші балапанына бұрылып, жарықшақ толы дауыспен былай депті: -Ал, сен мені қалай жарылқамақсың? Сонда үшінші балапан былай деп үн қатыпты: -Анашым, өтірік қанша тәтті болса да, саған ащы ақиқатты ақтармасқа амалым жоқ. Маған жасаған жақсылықтарыңның шеті де, шегі жоқ екенін, оны өтеуге менің барлық ғұмырым жетпейтінін жақсы білемін. Дегенмен, менің өмірім сені әлемді аралатуға да, сан түрлі ғаламаттарды алдыңа алып келуге де арналмайтынын айтқым келеді. Мен, сенің маған жасаған жақсылықтарыңның барлығын өз балапандарыма жасау үшін өмір сүретін боламын. Кәрі бүркіт сонда ғана көкірек кере терең дем алып: -Біздің әулет аманатын алға апарар, қыран деген атқа лайық бола алар ұрпақ туылғанына көзім енді жетті,- деген екен.
Екі қасқыр (аңыз) Баяғының қарттары енді ғана ес біліп келе жатқан немерелерін алдына алып, өнегелі өсиеттерді ақылды аңыз, есті ертегі түрінде жастайынан келер ұрпақтың құлағына сіңіре береді екен. Сондай кемеңгер қариялардың бірі немересіне өмір сырын былай деп айшықтап айтып жатыр екен: -Әр адамның көкірегінде екі қасқырдың өзара тайталасына ұқсас тартыс жүріп жатады. Оның бірі күншілдік, қызғаныш, өзімшілдік, өтірік сияқты жаман қасиеттерді бейнелесе, екіншісі – сенім, шындық, мейірім, адалдық секілді жақсы қасиеттерді бейнелейді. Бұл екі қасқыр сәт сайын, қадам сайын айқасып, өмір бойы күресумен болады ... Сонда зерделі немересі атасының сөзін бөліп, былай деп сұрапты: -Ал ең соңында қай қасқыр жеңеді? Атасы сәл ойланып, немересінің пайымдылығына сүйсіне отырып, жауап беріпті: -Сен қайсысын көбірек қоректендірсең, сонысы жеңеді.
Бір жұлдызды құтқару (аңыз) Кіріспе: Ер жігіт көлді қотарып, тауды қопарып тастамағанмен, жұрттың жағдайын жақсарту үшін қарлығаштың қанатымен су сепкеніндей сеп бола алса, тамшының тасты тескені емес пе? Аңыз: Теңіз жағасын жағалап келе жатқан бір кісі бір нәрселерді жерден алып теңізге лақтырып жатқан бір баланы көреді. Жақындағанда оның толқынмен жағаға шығып қалған теңіз жұлдыздарын құтқармақ болып жатқанын байқайды. Ал көкжиекке дейін созылып жатқан жаға болса, теңіз жұлдыздарына толып-ақ қалған екен. -Сен не істеп жатырсың?-деп сұрайды әлгі кісі. -Бұлар ертең су қайтқанға дейін жағада қалып қойса, өліп қалады ғой,-дейді бала таңырқап. -Бұл ақымақтық қой!,-дейді қызбаланып әлгі адам, -қарашы олар қаншама, жағада мың емес, миллионы жатыр. Бір өзің ештеңе өзгерте алмайсың, сенің осы жасап жатқан тірлігіңнің мәні бар ма? Бала жерден келесі теңіз жұлдызын қолына алып, шамалы ойланып тұрып, былай депті: -Менің жасаған тірлігімнің мәні мен маңызы өте зор, әсіресе … мына бір теңіз жұлдызы үшін. Түйін: Халық айтқандай, төбе түйірден, теңіз тамшыдан құралады. Өзгелер үшін жақсы нәрсенің бәрін бірден жасау мүмкіндігін күткен адам ештеңе жасамайды, өйткені ондай мүмкіндік сирек кездеседі
Тесік шелек Бір байдың үйіне қызметшісі күнде екі шелекпен су таситын. Алайда, оның біреуінің түбі тесік болатын. Бүтін шелекпен суды қожайынның үйіне төкпей-шашпай жеткізсе, тесік шелекке құйылған су жол бойы тамып, жартысы ғана кәдеге жарайтын. Осылайша арада екі жыл сырғып өте шығыпты.
Бір күні әдеттегідей өзен жағасына тағы барғанда, шыдамаған тесік шелек су тасушыға қысыла-қымтырыла: «Сізден кешірім сұрасам деп едім, білсеңіз ылғи алдыңызда ұяттан өртене жаздаймын»,– депті. Таңқалған су тасушы: «Неге?» деп сұрайды. Шелек: «Өйткені, түбім тесік болғандықтан, судың жартысын ғана жеткізіп, өзіме жүктелген міндетті толық орындай алмай жүргеніме іштей қатты қысылам. Менің кесірімнен сіз де тиесілі еңбекақыңызды толықтай ала алмай келесіз» дегенде қызметші: «Оған түк те қайғырма. Одан да қожайынның үйіне баратын жолдың сен жағындағы гүлдеріне бір қарашы», – депті жай ғана.
Шынында да қожайынның үйіне жеткенше жолдың өз жағы жапырағы жайқалған, иісі аңқыған гүлдермен көмкеріліпті. Әдеміліке тамсанған шелек бір сәт аңтарылып тұрып қалғанда, су тасушы:
– Жолдың сен жағына әдейілеп гүлдер ектім. Күн сайын су алып қайтқанда сен оларды суғарып тұрдың. Екі жылдан бері қожайынды осылайша қуантып келдім. Егер сен тесік болмағаныңда, гүлдер болар ма еді?!», – деген екен.
Пенде болған соң тесік шелек секілді әркімнің де өзіне тән кемшіліктері болары сөзсіз. Алайда, одан қуыстанып, қорқа беру де жөн емес. Дегенмен, кемшілігін түзеп, үлгі ала білсе, жақсылыққа қарай ұмтылса, сіздің де біреуге пайдаңыз тиері сөзсіз.
Тақырыбы: «Мен өмірді таңдаймын» Мақсаты: Өзін-өзі тану, тұлғалық даму тәсілдерін таба білу, көңіл-күйді және эмоцияны реттеу; байланыс және өзара әрекеттесу мүмкіндігін қамтамасыз ету. Көрнекілігі: қағаз,қалам, карточка,доп Барысы: Ұйымдастыру кезеңі 1. «Танысу» жаттығуы Жаттығу барысы: Жұргізуші: Ең алдымен таныспас бұрын жартылай екіге бөлініп шеңбер жасалған орындыққа отырайық. Қолымдағы допты оқушыға беріп есімдерін ататқыза отырып өз бойындағы үш қасиетін кезекпен айтады. Ризагүл –рақымды, гүлдей ризалы. 2.Өміршендік ережесі. Әр адамның ережесі-өз жүрек қалауымен жүру және батыл әрекет жасау. Сол сияқты иығыңды тіктеп, жарқын көңілмен іштей табысқа жетуге талаптанып, Өміршеңдік ережелерін айтайық. 1. Жігер деген-Мен 2. Күш деген-Мен 3. Махаббат деген-Мен 4. Кешірім деген-Мен 5. Құдірет деген-Мен 6. Жасөспірім деген-Мен 7.Жастық шақ деген-Мен 8. Денсаулық деген-Мен 9. Адалдық деген-Мен 10. Жарқындылық деген-Мен 11. Бар ғажайып деген-Мен Хормен: Бәрі маған байланысты, Бәрі менің қолымда. 3.«Мейірімділік алаңы» жаттығуы Мақсаты: Өз бойындағы жаман, жақсы қасиеттерін жазу. Іштегі жағымсыз жайттарды сыртқа шығарту. Әр адам сиқырлы жасыл айнасыз-ақ өзіңің жақсы-жаман қасиеттерін біледі. Қатысушылар түрлі түсті қағаздан жасалған гүлге жақсы (плюстарын +) жақтарын жазады да тақтада ілінген табиғаттың суреті жасалған плакатқа әр бала жапсырады. Ал жаман қасиеттерін (минус- ) шоғайнаға арам шөпке жазады да ортада тұрған қоқыс жәшігіне умаждап лақтырып тастайды. 4.«Саңырау телефон» Барлық балалар шеңбер бойында отырады. Бірінші отырған оқушыға құлағына сыбырлап әр түрлі сөздер айтамын. Ол оқушы әрі қарай келесі оқушыға естігенін айтады, ең соңғы қалған оқушы естігенін дауыстап айтады. Мысалы, Мен өмірге келгеніме қуанамын, мен болашақта мықты маман боламын, ата-анамның борышын ақтаймын т.б және өз пікірлерін ортаға салады. Карточкада: Мен өмірді таңдаймын 5.«Ақиқат орындығы» Мақсаты: Оқушылардың қорқыныштары мен стресстерінен арылту, ашық болуға шақырту. Жүргізуші: Алдарыңызда топтың ортасында карточкалар жиыны тұр. Енді сендер кезекпен ортаға шығып, аяқталмаған ойлары бар карточкаларға жауап берулеріңді сұраймын. Карточкадағы сөйлемдер -Ең үлкен қорқыныш –бұл... -Мен мынадай адамдарға сенбеймін... -Мен ренжимін, егер... -Мен ұмытпаймын, егер... -Маған көңілсіз, егер... -Егер маған дауыс көтерсе, мен... -Мен қарсыласқанда... -Егер мен сенімсіз болсам... Жүргізуші: Сөйлемді аяқтағанда сіз қандай сезімде болдыңы? Әрине, әрқайсымыз қорқыныш, сенімсіздік, сәтсіздік сезімдерінен өттік. Ренжіген, нашар көңіл-күй немесе көңілсізідік болған шығар. Бұл сәтте қолдау мен сүйенішті қажет етеміз. Ежелгі кезде адамдар өздеріне талисмандар ойлап табатын. Бүгін біз өзімізге қолдау ойлап табамыз. «Менің таңбам» Жүргізуші: 15 ғасырдың екінші жартсында Еуропалықтар қоғамдағы өз орындарын білдіру үшін арнайы эмблемалар пайдаланған. Атақты адамдар өз таңбаларын мақтан тұтқан. Бұл таңбадан адамның жеке ерекшеліктерін, отбасы жетістіктерін, мінезін білуге болған. Таңба –негізгі қалқан болып табылған. Қалқан –қиын кезде қорғаныш, көмекші. Қазір әрқайсымыз өзімізге таңба жасаймыз. Ол үшін сендер таңба бейнесі бар парақтар аласыңдар, ол бес бөлікке бөлінген. Сендер ең бірінші нені істей аласыңдар, екіншіден-өздеріңді жақсы сезінетін жер (отбасы, мектеп, достарыңның ортасы, т.б.).Үшіншіден- ең үлкен жетістігім. Төртіншіден-сенімді үш адам. Осының бәрін сөз, сурет, символ арқылы көрсетіңдер. Бесіншіден-өзің туралы естігің келетін үш сөз. Біз дайындаған жұмыс өзімізге көмектеседі. Осыны әрқайсымыз есімізде сақтауымыз керек: -ішің пысқан кезде өзің істей алатын жұмысты еске түсіру; -жалғыздықты сезінгенде өзіңнің ойларыңды бөлісе алатын адамдарды еске түсіру; -өз жетістіктеріңді еске түсіріп, сенімді түрде тағы да қандай жетістікке жете алатының туралы ойлан; -өзіңе жайлы, демалатын жерді ойла; -өзіңді нашар сезінгенде, ренжіп, қорыққанда, қапаланған кезде рухыңды көтеру үшін өзің туралы естігің келетін үш сөзді дауыстап айт. «Итке көмектесейік» Сіздің аяушылық қабілетіңіз. Мақсаты: Сіздің жақыныңызға көмектесуге қаншалықты қабілетті екеніңізді анықтау. Нұсқау: Мына суретте ит бейнеленген. Оның бақыты үшін анық бір нәрсе жетіспейді, бірақ атап айтқанда не? Иттің қасында барлық суретті салыңыздар, сіздің ойыңыз бойынша оның көңіл-күйін қалай көтересіз. Бұл итке тура келмейді-ау, бұл оған керек емес деген ойлар сізге кедергі келтірмесін. Не қаласаңыздар, соны салыңыздар. Релаксация «Мен бақытты баламын». Баяу сазды әуен үнімен үшке дейін санап,гүл бағына саяхатқа баруды ұсынамын: - «Қараңдаршы, гүл бағында гүлдер қандай көп!!! Әсем әдемі гүлдер жайқалып тұр» Гүлдерге қарап күн күлімдеп тұр. Гүлдер күлтектерін ашып, күнге күлімдейді. - «Қараңдаршы! Бақтағы сайран құстың дауысы, сылдырап аққан судың дауысы естіледі. Бетімізге самал жел лебі еседі. Аңқиған гүлдердің хош иісі келіп тұр. Осы гүлдердің арасынан ұнағанын теріп алып , ең жақын досына сыйла» Балалар өздеріне ұнаған гүлді айтады және өздерінің көңіл күйлерін жөнінде әңгімелейді. Қорытынды: : Құрметті Оқушылар! Өмірде ақ пен қараның қатар жүретіні бәрімізге мәлім. Менің мақсатым осы шағын көрініс арқылы адалдықтың, ақтық пен пәктіктің әрқашан да жеңіп шығатынын сіздерге жеткізу. Ақ пен қара бейнесін көрсету шағын көрініс. Соңында Ақ киінген оқушы қараларды жеңіп шығып отырған оқушыларға, мұғалімдерге тыңдаушыларға жылулық, бақыт, денсаулық мейірім, күлкі т.б сыйлайды.
Мектеп психологі: Н.З.Жүнісова
«Өмірді тану- өзіңді танудан басталады» ` (сыныптан тыс іс-шара) Мақсаты: Өзін-өзі тану пәні апталығының арнайы ашылуы Көрнекілігі: телевизор, магнитофон, дискілер болды, Анапьянов Жоламанның және Қожаханова Ақботаның дипломдары «Бөбекте» қатысқан «Биік ойлар аспаны», «Биік ойлар аспаны» атты балалардың респуликалық әдеби шығармашылығы фестиваліне қатысушылардың туындылары 2010жыл. І. Лездеменің өткізілу жоспары ІІ. Шаттық шеңберін құру ІІІ. Апталықтың ашылуы, мақсаты мен міндеттері [pic] ІV. Әдеби-Музыкалық монтаж «Өзін-өзі тану» арқылы мен не үйрендім?» V. Біздің ақындар - Өз шығармашылығы. Нармахан Аида «Асыл анам» өлеңі 5И сынып. Мектептің жетістіктері - Анапьянов Жоламан 11Д сынып. Кожаханова Ақбота 10А сынып. Балалардың республикалық әдеби шығармашылығы 2010ж. фестивалінің қатысушылары және ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдарының иегерлері. Ұран I. Шаттық шеңберін құру. Балалар, бәріміз ортаға щығып, «жылылық шеңберін» құрайық. Әрбіріміз қасымызда тұрған досымыздың жақсы қасиеттерін ізгі сөздермен, көтеріңкі көңілмен, күлімдеген көзбен, жымиған езумен жеткізейік: - Жарайсыңдар, балалар! Әрбіріңнің достарыңа деген жылы лебіздеріңді естіп, қатты қуанып тұрмын. Қазақстан дейтін менің бар елім Жатыр алып жарты дүние әлемін Бұл даланы анасы Жаспен суарған Бұл далада атам Қолға ту алған II. Апталықтың ашылуы, мақсаты мен міндеттері: Бүгінгі Қазақстанда қандай өзгерістер бар? (Саммит, олимпиада 29 қаңтар 2011ж). Сол өзгерістердің бірі Қазақ мектептерінде жаңа «Өзін-өзі тану» пәні ашылды. Осы жыл бізге жаңа пән сыйлады. Және біздің мектепте осы пәнге қатысты 13.12. – 18.12.10ж. аралығында апталық болып жатыр. III. Әдеби-Музыкалық монтаж: «Өзін-өзі тану» пәні арқылы мен не үйрендім?» Шадыбаева Аружан 5В сынып – бұл пән бізді өмірдегі бар шыншылдыққа, адалдыққа, әдептілікке, жақсылыққа, қайырымдылыққа, мейірімділікке, сүйіспеншілікке, табиғат қорғауға баулиды. Дауренбеков Ерғали 5И сынып Өзін-өзі тану пәні ұнайды. Оқушының білімін де сынайды. Бірін-бірі ізгілікке үйретіп, Зерделеп, сыпайы сөз құрайды. Оқушылар өзін-өзі таниды, Бойымызға тек ізгілік дариды. Тұраш Аяулым 5И сынып. Бала кезде жақсылыққа үйренсек, Азамат боп өсеміз ғой, Жаны ізгі үйретеді бізге ұстаздар жалықпай, Әр қырға ұшамыз ғой қалықтай. Сіңіреміз тәрбиесін үйреткен, Адам болып жаман қылық таратпай. Аширметова Аида 5И сынып. Өзімізді біліп, танып Бастадық жықсы қадам. Мықты болса іргеміз, Бәрімізде біргеміз. Жадыраймыз бәріміз Жайнап тұрса мектебіміз Саршинов Фархат 5В сынып. Күндей нұрын шашатын, Сөз патшасы жылы сөз. Тоқсан егер күн болар Шөлдесең егер су болар, Құрышыңды қандырар, ``Өзін-өзі тану`` сабағы Үлгі болсын бұл саған (оқулық туралы әңгіме) Кеңесбекова Жадыра 5В Бөбек, бөбек- Өзін-өзі таныған, Гә, Гә - өзін танытқан, Го, Го – бүкіл әлем таныған. Келемеші елімнің, Бөбегімде бүгінгі. (Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім беру жобасының авторы кім?) Байсарина Тамирис 5В- Алғыс айтам, менің Сара апама Бүлдіршінге бақыт сыйлап, жыр сепкен. Бал-бөбектер анасы, данасы, Жүректерге махабатпен нұр төккен. Осы апталықтың ішінде қандай тағы мерекелер кездеседі? «Желтоқсан» Бейсетаева Жанерке 5В сынып. IV Біздің ақындар-Өз шығармашылығы Нармахан Аида «Асыл анам» өлеңі 5И сынып. V Мектептің жетістіктері- Анапьианов Жоламан, 11Д Кожаханова Ақбота, 10А, балалардың республикалық әдеби шығармашылығы 2010ж фестивалінің қатысушылары және ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдарының иегерлері. Кэлсова Аружан 5В сынып. Жанбасаң, жарық бермейсің Жансыз бекер терлейсің Жігерлі жанға ергейсің. Ұлым-ау, жердің бетінде Жақсылық сырын тергейсің өмірге екі келмейсің. Қыдырбай Ақбота 5В сынып. Еңбек етсең, ертеңгі Бақытыма сенемін! Мақсатыма жеткізер Уақытыма сенемін! Арым таза, ақ көңіл Адалдыққа сенемін! Абыройлы, ақ ниет Адамдыққа сенемін. . Жайнай бер, саған менің мектебім Балаларың беске оқысын Әдемі болсын қыздарың, Күшті болсын ұлдарың, Жарқыра, жайна, мектебім! Шеңбер «Жүректен жүрекке» | 
