Инклюзивтік білім.
Инклюзивтік білім - бұл / Мүгедек балалар үшін/ білімге мұқтаж балалар және жастар үшін белгіленген және индивидуалданған / жеке/ жәрдем беру тізімі.
Ол жалпы білім тізімінің ең қажетті бөлімін қарастырады және бәріне бірдей білім беретін мектептерде жүргізіледі. Мүгедек оқушыларға білім беру жалпы мектептерден басқа жерде және онымен байланысқан тізімде алып барылады.
Инклюзивтік білім негізінде қарапайым сыныптарда және оқушыға жақын болған қарапайым мектептерде алып барылады.
Инклюзивтік білім баланың түрлі мүмкіндігі мен қабілетіне, олардың үйренуіне және басқыштардағы айырмашылықтарын анықтау және олардың қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Бұл индивидуалды оқыту әдісі және ол жоспарланған оқу жоспары, есіту аспаптары және тағыда басқа материалдар негізінде іске асырылады. Инклюзивтік білім ұжымдық жұмыс болып, жауапкерлік бүтін мектеп ұжымына жүктеледі. Мұнда сынып жетекшісі жәрдем көрсету барысында жұмысты атқару үшін негізгі ролді ойнайды. Бұл жәрдем түрліше болады. Сонымен қатар арнайы дайындалған «ресурс мүғалім» негізгі жұмысты атқарады. 4 немесе 5 мектепке бір ресурс мүғалім тағайындалады. Ресурс мүғалім міндеті;
-Сынып жетекшісіне мәслихат және жәрдем беру.
-Оқыту қолданбалы материалдармен қамтамасыз ету.
-Ата-аналар, үлкен оқытушылар жағынан берілетін көмекті жолға қою
-Оқу жоспары, сабақ кестесі және бағалаудың дұрыс жолын таңдай білу.
-Оқытушылардың білімін жетілдіру үшін жағдай жасау.
-Белсенді және қолдап-қуаттайтын басшы, оларды өз ісіне сене алатын мектеп болуы шарт.
-Әкімшілікте балаларды анықтау және бағалауда жәрдем көрсету.
-Әлеуметтік психологиялық және денсаулықты сақтау қызметшілерін
дайындау.
-Көрсетпелер мен жол-жорық беру.
Өркендеу жолдары /басқыштары/ көптеген мемлекеттерде мүгедек балалар стратегиясын өркендету барысында 4 басқышты көру мүмкін.
Ажырату басқышы.
Мүгедек адамның өмірі негізінде жекелеп қоюмен байланысты. Көптеген мемлекеттерде мүгедек адамдарға қарау назардан тыс қалып келеді.
Мүгедек адамдар кедейшіліктен қиналады . Егер оларға бір жұмыс берілсе, бұл жұмыс ең жаман істердің бірі болады. Өркендеудің бұл жолында мүгедектерге көңіл бөлмеу, оларды қоғамның шығындылары деуге де алып барады.
Олармен шұғылдану басқышы.
Мүгедек адамдарға діни және адамгершілік жақтан жәрдем беріледі, және олар жайлы қайғырады. Мүгедектер негізінен жәрдем беру объектісі болып саналады . Олар өздеріне берілген жәрдемдердің сапасын бағалай алмайды.Көптеген өркениетті мемлекеттерде бұл жұмыстар білім беруде Мүгедек болалар үшін “ Міндетті Білімнің” пайда болуымен жүзеге асырылады.Қоғамдық моделдің жалпы бөлім сапасында міндетті білім көңілі, негізінен миссионерлер жанынан жүзеге асырылады.
Олар үкімет тарапынан жүргізіледі, бірақ олардың қабілетіне үкімет араласпайды.Олар өз-өзін басқаратын ұйым ұйымдастырған.Мұнда балалар жақсы білім алады,бірақ олар ата-аналарымен, тұған туыстарымен аз байланыста болады. Сол себепті олардың көпшілігі екінші мүгедектікті арттырып алады.Бұл олардың сегрегация / ажырату/ дәрежесін және де жаман етеді. Бұнда үкіметтің араласуы өте кем . Мүгедектерге қоғам кем мән береді.
Реабилитация басқышы.
Бұл басқышта адамның Мүгедектігі орындай алмайтын нәрселерді орындау қабилетімен мүмкіндігін кеңейту мақсатында пікір жүргізіледі. Сол себепті, бұл басқышта Мүгедектердің тек білімі емес , олардың жұмыс істеу қабілетін асыру тренингтері алып барылады.
Олар “ Объект” емес , бәлкім “ Субъект” міндетін атқарады . Нәтижеде олардың нені істей алмайтындығы емес, бәлкім олар нелер атқара алатындығы назарда тұрады . Бірақ мұндай реабилитация ұйымдастыру барысында іске асырылады. Мұнымен бір уақытта жеке сыныптар ашылуда. Бұл басқышта ақыл тесттері ерекше орын алады.
Мектептерде негізгі балалардың үлгерім дәрежесін анықтау үшін беріленген емтихандар негізіне негізделгендіктен “ қайта таңдалады”.
Интеграция басқышы
Мүгедектік айналасындағыларға байланысты емес. Бұның орны бұл адам және оны қоршаған ортасындағы қатынастың нәтижесінде көрінеді. 1981 Халықаралық Мүгедектер жылының ұраны, “ Толық қатысу және теңдік” яғни “ Қоғам баршаға” түсінігі негіз болады. Мұнда қоғам өзінің әрбір мүшесіне сай әрекет етеді. Бұл біз барша күшімізді адамдарды қоғамға емес, керісінше қоғамды адамдарға негіздеуге сарыптауымыз керек дегенді білдіреді.
Мүгедектерді реабилитация ету “ толық қатысу және теңдік” мақсатына жету үшін жеткілікті емес. Қоғамның басқа мүшелеріне қажет мүмкіндіктерді мүгедектерден тартып алу , оларды да мүгедек ету болып табылады.
Нормализация, интеграция, мүмкіндіктердің теңдігі және жалпылығы.
Көп жерлерде нормализация түсінігі дұрыс талданбайды. Бұл мүгедек адамды нормал / дқұрыс/ жолға келтіру деген емес. Керісінше, олар қандай болса , сондай қабылдау құқығына ие болуы керек. Оларға қоғамда тең құқықты адам есебіне өмір суру мүмкіндігі берілуі керек.
Нормализацияланатын нәрсе- бұл өмір кешу тәрізді. “ Нормалды жағдай” деп біз- мемлекетте өмір сүруші барша адамға тиісті қажетті өмір сүру тәрізді түсінеміз. Нормалдастырудың мақсаты, мүгедек азаматтарға тең құқық және мүмкіндік теңдігін беру болып табылады.
Мәселен, мектепке дені сау балалардың 86 % барса мүгедек балалардың 1,2 % емес, олардың да 86 % баруы керек. Бүгінгі күнде мұндай жағдайлар өте кем ұшырайды Осы жаңа тізімде мүгедектерге “ екінші дәрежелі адам” есебінде мәселе жасау өз мағынасын жоғалтады. Мүгедек балаларды сыныптарға бөлу, белгілі мекемеге орналастыру, ажыратып білім беру және олардың өміріне кездейсоқтықпен қарау мүмкіндігі қалмады.
Алдынғы ажыратып білім беру нәтижесі жекелеу, селқостық мәмілелерге алып келгендігін көрсетеді. Ал бүгінгі алып барылып жатқан әрекеттер мүгедектердің қоғамдағы шын азамат екендігін көрсету үшін бет бұруда.Сол сияқты жаңа ұмтылыстар интеграция бойынша негізгі нәрсе болуы шарт.Тең құқықты мектеп орнату- инклюзив мектеп ең негізгі мақсаттың біріне айналуда .Бұл мектеп барлық жастарды өз бауырына тартып, олардың барлық мүмкіндіктеріне жауап береді. Ол өз бауырындағы барлық оқушыға байланысты болады.
Интеграцияны кең түсіндіру үшін сегрегация / ажырату/ болуы керек. Содан соң, басынан әр бір мүгедек баланы өзіне қажетті жерге қосып қоюы мүмкін. Сонда интеграция қайта түзету түсінігіне айналады.
Инклюзивтік мектеп ешкімде айырмай өз бауырына басады және оларға диференцияланған тәлім тәрбие береді. Баршаға сапалы білім беру және мүмкіндік жарату негізгі нәрсе болады.
Ерекше білімге қажеттіліктер
Әрбір адам мейрімділікке, назарда болуға, қорғануға, қабілетін рухтандыруға сол сияқты қажеттіліктерге мәжбүр. Сол сияқты мүгедектерде де осындай және одан басқа қажеттіліктер бар . Олар әрекеттері, қызығуы , қабілеттері арасында бір-бірінен ажыратылады. Мәселен, екі мүгедектігі бірдей болған балалардың бірі рухтандыру мұхитында өмір сүрсе, ал екіншісі көңілді қалдырушы мұхитта өмір сүруі мүмкін.
Олардың екеуі де бірдей мүгедек болғанмен , оларға бір түрлі жәрдем көрсету керек деген емес . Бұлардың айырмасы өмірде кең танылған.
Әрбір бала адам есебінде және әрбір бала өмірге бейімделуі мен өркендеуі үшін жәрдемге мұқтаж . Кейбір бала басқадан гөрі көбірек жәрдемге мұқтаж. Бұл “ Ерекше білімге” тіреледі.
Қазірге дейін “ Ерекше білім” дегенде көзі соқыр құлағы ауыр, ақыл –есі дамымағандарға білім беруді түсінетін еді.
Сол сияқты осы мәселелер бүгінге күнде мүгедек топтарға негізделген классификацияны өзгерту және ерекше білімге мұқтаж балалар түсінігі өзгертуге негіз болуда. Бұл түсінік өз ішіне ауыр мүгедектіліктен жеңіл қиыншылықтарға дейін болған жағдайларды алады .
Бұнда мектепті тастап кеткендер, қолайсыз жағдайға ұшыраған балалар де кіреді.
Қазіргі кезде
Көптеген мемлекеттерде балалар мен өспірімдердің ерекше білімге болған талаптарын қанағаттандыру үшін болған әрекет әлі де бастапқы басқыштың өркендеуінде. ЮНЕСКО ның 1986-97 жылдағы тексеру нәтижесі 51 мемлекеттің 31- інде мүгедектік 1% ғана ерекше тәлім дәстүріне негізделінген .
Қалған 44 мемлекетте бұл көрсеткіш 3% ғана тәлім дәстүріне негізделінген / ЮНЕСКО 1988 / Африкадан келген есепке қарағанда, 1985 жылы көзі соқыр құлағы ауыр, ақыл –есі дамымыған балалардың 200 ден 3-еуіне ғана ерекше жәрдем көрсетілген екен / ЮНЕСКО, 1985 ж Расс, 1988/ Көптеген мүгедек балаларды бір уақыттық өзінде интеграция етілгендігіне қарамастан, мүгедек ж/ е ерекше жәрдемге мұқтаж өте көп балалар мен өспірімдер- әсіресе, ауылдық жерлерде- керекті білімді ала алмайды.. Ізденулердің нәтижесінде ерекше мүмкіндіктік қанағаттандырылмауының көпшілігі балалар екендігін көрсетеді.
Егер де осы оқыту технологиясын жузеге асыратын болсақ, бұл проблемаларды шешуіміз мүмкін. Өйткені бұл көп қаражат талап етпейді. Тағы бір жақсы жағы балалар қоғамнан оқшауланып қалмайды. Олар да өздерін қоғамға керек екендіктерін сезінеді .
