Школачыларга психологтун сумелери
Мени Даргый- оол Саяна Доппур- ооловна дээр. Баштайгы доозукчуларнын бирээзи бооп 1993-95 чылдарда ооренгеш ийиги дээди эртемим психолог бооп, стажым 23 чедип турар. Бо уе дургузунда Чаа- Хол, Бурен- Хем школаларынга, « Сайзырал» товунге , Кызылдын орук техникумунга уруглар- биле, ада- иелер- биле, башкылар- биле ажылдап чораан мен.
Торээн черимнин Чаа- хол школазынга 1994-98 чылдарда баштайгы психолог базымнарымны, « Этика болгаш эстетика» кичээлдеримни ынчангы оореникчилерим ам- даа сактып, ажы- толунге билиглерин дамчыдып чоруурун чугаалаарга деткикчи директорум Светлана Кыспай- ооловна Сотнамга ооруп четтирип чоруур мен.Амгы уеде Кызыл кожуунун Каа- Хем суурунда дугаары 1 школада психологтавышаан, башкыларнын билиг бедидер институдунда лекция - кичээлдер эрттирип, ырак кожууннарже сургуулдап дуржулгамны улежип чоруур мен. Хостуг уеде философия номнарын, культура тоогузун, кижинин чажыттарын сайгарып, шажыннын эге тоогузун , интуициядан экстрасенсорикага чедир сонуургап, чон - биле ажылым успейн чоруур мен.
Бо удаада кудумчуга таваржып келгеш айтырыглар салып, дуза дилээн кижилерге база элээди уругларнын хой кезиинде сагыш- сеткилин дувуредип чоруур айтырыгларынга харыылап бээрин аазааным кууседип чаа рубриканы ажыдып турарывыс ол.
Айтырыгларны сайт таварыштыр салып болур.
Айтырыг: Мен шеригже чартык чыл бурунгаар таныжым оолду удепкеш дангыраам бергеш манап чоруур мен. Бодум студент мен. Соолгу уеде мээн кыс эштерим « чиде берген», бажындан унмейн, бодум ыглап чоруур апардым.Чуге дээрге, хунун-не таныжым долгааш кайда, чуну канчап турарымны суртенчиг каразып айтырарындан шылай бердим.Ам канчаар мен?
Харыы: Силер чеже-даа созунер берген болзунарза ону кууседири албан эвес.18 харлыг кижи бодун сайзырадыр, янзы- буру секция, кружок барып, эш-оору-биле аралажып, кижилер аразында харылзааларны практика кырында шингээдир эн-не онзагай уези.Бо уеде чуртталгаже старттаар болганда, бодунарнын кузелдеринерни кууседир дээш кызынар. Бир кижинин контролю - биле чурттаары аас - кежикке чедирбейн барып болур. Азы эжинер каразыыр ундезин бар бе –боданынар.Бир эвес силернин аранарда бузурел, ынакшыл бар болза, херек кырында бо хире корушпес уени ажыглап бот- боттарынарнын чедиишкиннеринерни деткип, сагыш- сеткилди байыдып сонуургалдарынар сайзырадыр боор силер.А бир эвес силер «жертва» азы « марионетка» ролюнга алдынарынарга ол ынакшыл эвес, а бир кижиге чагырты бергенинер ол .( Привязанность- от слова привязать). Бир эвес сагыш- сеткилинерде ол байдалга таарышпайн чорулдээ (конфликт) тургустунуп турар болза элээн каш айлар ишти ынчаар чурттаары мунгагдалга (депрессияга) чедирип болур. Ынчан нерви эмчизинче сумележип баар болза эки.
Силерде боттарынарнын озек « мен - я» дээр билиишкининер чок-тур.
Бо хунден эгелээш барыскап турарынар кыс уругларнын хуреш залынче барып, янзы- буру чоннарнын чанчылдарын ооренип, оларнын национал кухняларын кылып, эки шынарлыг чемнерни чогаадып , кыс эштеринер- биле культурлуг дыштанылгаже киреринерни кузедим.
А бир эвес ада-иенер мынчаар деткиир болза мырынай эки. Чамдык ада- иелер уругларын бажындан унмезин деп, даштын херек кырында чуртталгаже киирбейн турары ол. Кажан бир уруг- дарыг домей-ле огленип тускайланып чоруй баарга ындыг уруглар бергедеп болур.
А мунгаралга алыскан кижи чиик чемнер чип, хой удуп, агаарлаар, бодун чардыктырар.Чааскаан ыглаарын шеглээр, чок болза ыглаар минудадан салыр: кежээ 5 минут мунгараар мен. Телефонда эжинге бузуредиир:» мен ам секцияда мен, мен ам шофёр курстарында мен, кино корускеп тур мен. Бир эвес мээн чуртталгам сенээ таарышпас болза, найыралдашкан херээвис бар бе? Кажан сен мени « допростай» бээринге менээ мунгаранчыг апаар - дыр.»
Силернин чуртталганар кымга-даа домей эвес, оон оруун боттарынар шилинер. Чуге дээрге долгандыр кижилер шилип бээрге, меге-шынын канчап билир силер. Силер боттарынарнын частырыгларынарга ооренип, базымнарны боттарынар кылыр ужурлуг силер. Бо делегейде оске улустун частырыгларынга ооренип ап чоруур угаангыр- сагынгыр улус кончуг эвээш. Хой кезиинде улус боттары катап- катап чазып чорааш интуициязын сайзырадып амыдыралдын агымынче кирер. Улустарнын эвээш кезии ол-ла частырыгларын эдип чадап шуудавайн баар.
Амгы уеде эмин эрттир дыннангыр, улус аайындан эртпес болуру шын эвес. Чуге дээрге шын эвес орукче чайгылдырар аныяк улус хамаанчок, улуг назылыг улустар ковей апарган.
- мен, бодум, мен шыдаар мен, чок, ол менээ таарышпас чуул-дур- дээш хулумзурбейн, шириин арынныг болурунар силернин эргенерде.
