Қазақ халқының қолөнері.
Қай халықтың болмасын ұлттық мұрасы, халықтың қазынасы – қолөнері болып табылады. Халық шеберлері ұлттық қолөнер бұйымдарынжасау арқылы сол халықтың этикалық және мәдени ұлттық дәстүрін көрсете білген.Зерттелеп отырған жұмыста халқымыздың қолөнерінің бір қана қырын ала отырып, қазақ қолөнерінің ұлттық ерекшелігімен сол қолөнердің заман ағымымен дамып келе жатқандығы негізгі арқау болған. Халқымыздың қолөнері – біздің рухани байлығымыз, мәдениетіміз, салт-дәстүріміз.Қолөнер туындылары әр адамды әдемілікке, сұлулыққа, және оны бағалай білуге тәрбиелейді. Құрақ құрау сырын білу үшін мен Зоя әженің үйне барып үйрендім. Зоя әже мені ілтипатпен қарсыалып өз білгенің маған үйретуден жалықпады. « Құрақтың негізінен 200 астам түрі бар, мысалы: ботакөз, шаршы, баспалдақ, ұшқан құстар, аққу, шахмат, жұлдызша. Құрақ құрау өнерінің терең мән-мағынасы бар. Ертеде апа-әжелеріміз құрақ құрай отырып, қызына, немересіне арналған құрақты: «Отан болып құралып кетсін, өсіп-өнсін» деген тілекпен жасаған.Құрақты ертеде мата қалдықтарынан тігетін болған, ал қәзіргі кезде де мата қалдықтарын пайдаланады және әдемі шығу үшін матадан да құрайды. Ең бастысы түстер үйлесімділігі. Мен де қыздарыма өз қолымен құрақ көрпелер жасадым. Біріншіден, құрақ құрау арқылы қызыма үнемшіл бол, жоқтан бар жасай біл десем, екіншіден, әлем – ақыл, сана, мейірімнен құралғанын түйсіндіру.» Зоя әже де маған құрақ құраудың қыр-сырын үйретті, қызғалдақ құрағын тігуге кірістім.
[pic] [pic]
[pic] [pic]
Көрпеге оө-өрнек салу технологиясы: бірінші оюды матаға ойып қию.
[pic] [pic]
Оюды матаға көктеп шығу, машина тігісімен бастырып тігу.
[pic] [pic]
Матаның шеттерін жиектеу.
[pic] [pic]
Мата қиындыларынан тігілген бұйымдар ерекше сәнді болып көрінді.
[pic] [pic]
Құрақ өнері қазақ халқында және әлемнің басқа халықтарында да дамыған. Мысалы, орыс халқында «лоскутная мозаика», Европа халықтарында «пэчворк», Жапон халқында «сашико» деп аталады. Мен құрақ тігуге Зоя әженің үйретуымен кірістім .
Шебер біздің атамыз,
Шебер біздің анамыз,
Шебер біздің бабамыз,
Бізде шебер боламыз!
Бірінші кезен мата таңдау. Мен қызыл және көк мата тандадым, себебі мен жауқазын құрағын тігіп үйренуге қызықтым.Құрал-жабдықтар мен материалдар: ине-жіп, қайшы, қима үлгісі, сызба сызу үшін сабын қалдығы, тігін машинасы, үтік.
[pic] [pic] [pic] Қағазға қиып алынған үлгі бойынша матаны сызып шығамын. Үлгінің сыртынан тігіске орын қалдырып екінші сызық бойынша матаны қиып аламын.
[pic] [pic] [pic]
Бір шаршыны екіге бөлемін, құрастырғанда мынадай сурет шығады, енді тігуге кірісуге болады. Бірінші көктеп алу керек, машинамен тіккен кезде жеңіл болады.
[pic] [pic] [pic] [pic]
Көктеген сызық арқылы машина тігісімен бекітемін, тігістерді үтектеймін.
Бөлшектерді орта сызық арқылы біріктіріп шығамын. Алғашқы құрағым мынадай болып шықты, әзірше жаман емес.Төрт шаршы құрағын тігіп шықтым , енді оларды бір-біріне құрастырып тігіп шығу керек.Ол үшін көк матадан 5 см жалпақтықта жолақтар қиып аламын. Астарлық матаны тігіп, үтіктегеннен кейін көрпе қабы дайын болды. Алғашқы құраған бұйымымды анама сегізінші наурызға силаймын.
[pic] [pic]
Өнерлі болып шеберлікке жету үшін не қажет? Үлкен ізденіс, тынымсыз еңбек, таудай талап, дарындылық,іскерлік, білімділік, табандылық қажет екен. Абай атамыз айтқандай «Бес дұшпанның бірі- ысырап» болса, бұл жұмысым да ысырапшылдыққа жол бермеу бағытында жасалды. Жоқты бар, азды көп етіп бабаларымыздың ата мұрасын жалғастыру керек.
Құрақ көрпе тігу қызықты,көп уақытты алады.
Бірақ соңына жеткенде, керемет болып шығады.
Қия алсаң маталар әдемі,үйлессін оған көлемі.
Болуымен үндескен, құрақ көрпе әсем түр-түспен.
Бұйымдар мен заттарды, сәндеу үшін құрайды.
Қиын да болса қиналмай, мен де үйрендім құрақ құрауды
Киіз басудың жаңа технологиясы.
Археологтар бірінші киіз басылған бұйымдардың пайда болуын 8000 жылдық мерзімді болжайды. Киіз басу ежелден келе жатқан дәстүр, бұл өнердің біздің заманымызға дейінгі ғасырларда қазақ даласына кеңінен таралып кеткені мәлім. Бұл жерлерді мекен еткен ата-бабаларымызкиізден түрлі бұйымдар жасайтын болған. Мысалы, Пазырық елді мекенінен киізден жасалған бедерлі, мүсінді бұйымдар табылған. Сол себепті де киіз басу дәстүрін қазақтың төл өнері деуге толық негіз бар. Сондықтан да оны қолданыстан шығып қалды деуге болмас. Керісінше, заман өзгеріп , қолданыстың жаңа формасы енді.
Киіз – түрік тіілінен «жамылғы», ағылшын тілінде – filt, неміс тілінде- filtz. Барлық осы атаулар киіз басу тарихы кезінде пайда болды. Бұның бәрі Нұх заманында аңызға сәйкес басталды. Әлемдік мәдениетке киіз еуразиялық далалардың көшпенділірінен – Тибеттің, Памирдың, Алтайдың, Кавказдың тау мал өсірушілердің өнертабысы ретінде кірді.Ең көп тараған пималар болып табылады. Ресей жерінде пималарға қоса шаруашылыққа қажетті киіздерді, баскиімдерді, дорбаларды дайындайтын. Ал енді өзіміздің қазақ халқының өнеріне тоқталсақ, халқымыз жүнді пайдаланып киіз басып, арқан жіп есіп сияқты қолөнерінің тарихының әріден басталғанын көреміз. Киізді халқымыз барлық қажетіне жаратады – баспанасына жабын, басына сая, еденіне төсеніш, үстіне киім, сән-салтанатты бағыштайтынаса қажетті тұтыну материалы ретінде қадірлейді.
Ал қазіргі кезде жартылай умыт болған киіз басу өнері сонғы он жылда сән индустриясына өрлеп келеді. Аяқкиім, баскиім, декор элементі ретінде де интерьерде «ең қызық бөлігі» ретінде қолданады.
Табиғы жүнді басу екі әдіс арқылы жүсуге асыруға болады: ылғалды және құрғақ.
Халқымыздың дәстүрлі тұрмысында киіз бұйымдарын жасау жетекші орын алды.Берекелі, салмағы жеңіл, фактурасы жұмсақ және жағымды, ауа өткізетін және жылу ұстайтын қасиеттері бар материал болып табылады. Қазіргі заманғы технологиялар киізды жылдың кез келген ауқытында, шағын орында, азғана шығын шығарып жасауға мүмкіндік береді. Киіз бұйымдарын дайындау бізде мектепте үйреніп жүрміз. Технология пәні мұғалімі Марзия Башарқызымен осы киіз басудың қыр-сырларын үйреніп, әртүрлі бұйымдарды жасап шығардық: сөмке, баскиім, картиналар, тәпішкелер.
Мен байқауға арнап «Қыз сыры» картинасын басуға кірістім.
Қажетті құралдар: жүн жасыл түсті және декор үшін түрлі-түсті, балалар сабыны, клеенка, тюль, сұға арналған тостаған, оқтау.
[pic] [pic]
Алғашқы ақ жүннен төсемесін жаямын, бірін тігінен екіншісін көлденен жүнді орналастырамын.
[pic] [pic]
Домбыра пішінін жасаймын, оөларын фильтинге арналған инемен келтіріп жасаймын.
[pic] [pic]
Сәукелесін пішініне келтіріп орналастырамын.Қалған ұсақ бөлшектерді орналастырамын.
[pic] [pic]
Суретіміз шықты, енді басуға кірісемін.
[pic] [pic]
Ыстық суды барлық жеріне қую керек, жүн бір-біріне кірігіп, жабысу үшін.
[pic] [pic]
Бетін матамен жауып саусақтармен сипалаймын.
[pic] [pic]
Сабын жағып сипалау керек, сабын жүн талшықтарын бір-біріне байланыстырады.
[pic] [pic]
Тегіс шығу үшін оқтаумен тегістеймін, бүктеп әрі-бері үстелге лақтырамын, талшықтар бір-біріне жабысып киізіміз тығыздалады.
[pic] [pic]
Бірінде үзынана бүктеп, бірінде көлденен бүктеп қарпимын, киіздың үзыны мен ені шығу үшін.
[pic] [pic]
Басып болғаннан кейін таза суға жуып кептіру керек.
[pic] [pic]
Картинамыз жақсы шықты, мектепте басқан бұйымдарымыз.
Халықтың атадан балаға көшіп, жалғап және дамып отыратын тарихи әлеуметтік, мәдени тұрмыстық, кәсіптік салт-сана, әдеп-ғұрып, мінез-құлық,тәлім-тәрбие және рухани іс-әрекетінің көрінісі дәстүр арқылы танылады. Дәстүр – мәдениеттілік белгісі, дәстүр байлығы – мәдениет байлығы. Ол ел өмірімен біте қайнасып кеткен рухани байлық. Содықтан, біз осы дәстүрімізді жойып жібермей, сақтап қалуымыз керек.
Он саусағы майысқан
Шебер болар ұрпақпыз.
Тұла бойы тұнған бір
Өнер қуған ұрпақпыз.
