МУҲАНДИСЛИК КОМПЮТЕР ГРАФИКАСИДА ГЕОМЕТРИК СИРТЛАРНИ ЯСАШНИНГ АҲАМИЯТИ.
Собиров Толиб Рўзиевич
Бух ДУ доценти
Омонов Қавмиддин Каримович
Бух МТИ ўқитувчиси
Таянч сўзлар: Геометрик сирт, чизиқли сирт, эгри чизиқ
Ключевые слова: геометрическое поверхность, поверхность линейчатая, линия кривая
Key words: geometrical a surface, surface lines, line a curve
Ушбу мақола геометрик сиртларни муҳандислик компютер графикаси ёрдамида ҳосил қилиш ва ундан олий таълим муассасалари дарс жараёнида қўллаш ҳамда унинг талабалар фазовий тасаввурларини шакллантиришдаги аҳамиятига бағишланган.
Статья посвящена построению геометрических поверхностей с помощью инженерно компьютерной графики и применение их в учебном процессе ВУЗа а также их значение в формировании пространственных воображений студентов.
There are given creating of geometrical surfaces by computer graphics in the article, also using these tasks in the teaching process of higher education system and these importances on the forming of student’s space imagination.
Кундалик ҳаётимизда бизга турли хил ҳажм ва кўрининшларда кўринадиган геометрик сиртлардан ташкил топган фигураларни учратамиз ва фойдаланамиз, буларга кўплаб мисолларни келтиришимиз мумкин масалан, оддий кийимимиздан тортиб автомобил сиртларининг туртли дизайнларда кўриниши геометрик сиртларнинг қандай мураккабликлар асосида ясалишини тасаввур қилиш мумкин.
Геометрик сиртларни муҳандислик копмютер графикасида бажарилиши талабаларнинг тасаввурини шакллантиришдаги амалий аҳамияти қандай бўлиши ҳақида фикр юритамиз.
Оддий ёки мураккаб кўринишлардаги ҳар қандай геометрик фигура геометрик сиртлардан ташкил топади.
Талабалар геометрик сиртларни муҳандислик компютер графикасида ясаш жараёнида биринчидан вақтнинг тежалишига иккинчидан сифатига ва қолаверса сиртнинг аниқ шаклини турли хил кўринишларда ҳаракатлантириб шу сирт ҳақида тўлиқ фазовий тасаввурга эга бўладилар.
Муҳандислик графикаси фанларида турли хил геометрик сиртлардан фойдаланилади ушбу сиртларни компютер графикасининг муҳандислик графикаси масалаларини бажара оладиган график дастурлардан бири Auto CAD график дастуридир.
Замонавий компютер технологяларидан дарс машғулотлари жараёнида фойдаланиш, талабаларнинг фазовий тасаввурини шакллантириб турли хил геометрик образларни кўз ўнгида реал кўринишда ҳосил бўлиши, ҳар қандай чизмаларни чизиб тўлиқ тасаввур қилиши, чизилган сиртларни бир шаклдан иккинчи бир шаклга ўзгартириш имкониятини ҳам кўришлари ва янгидан янги ғояларга эга бўлишлари ҳам мумкин, бўлажак муҳандислар учун ҳар қандай чизмаларни компютерь технологиялари ёрдамида тез ва осон, тушунарли қилиб турли хил кўринишларда, стандарт қоидаларига мувофиқ тарзда сифатли қилиб визуал кўринишларда ҳамда чизма қоғозларида чоп эттириш имкониятини беради.
Ҳар қандай мураккабликдаги геометрик сиртларнинг ясашни муҳандислик компютер графикаси ёрдамида бир нечта кўринишларини ясаш тартибини кўриб чиқамиз.
Сиртлар, умумий ҳолда, борор эгри чизиқнинг фазода илгарилама ёки айланма, ёхуд бир вақтнинг ўзида ҳам илгарилама, ҳам айланма ҳаракат қилиши натижасида ҳосил бўлади.
Муҳандислик копмютерь графикасининг Auto CAD график дастурида ясаш кетма-кетликларини кўриб чиқамиз.
Auto CAD график дастурининг панеллар устунидаги [pic] - тўғри чизиқ чизиш фукцияси орқали вертикал вазиятдаги тўғри чизиқ чизилиб бу тўғри чизиқни а тўғри чизиқ билан белгилаб ва шу тўғри чизиқдан маълум масофада ёки шу тўғри чизиққа теккизиб бирор бир геометрик шакл ясалади (1,а-расм), панеллар устунидан [pic] -айлантириш функцияси танланиб, ясовчи геометрик шакл белгиланади ва ENTER тугмаси босилиб a тўғри чизиқнинг икки учи белгилангандан сўнгра яна ENTER тугмаси босилади натижада айланма сиртли жисм ҳосил бўлади (1б,c-расм). Айланиш ўқи атрофида чизиқлардан айланма сиртларни ҳам ясаш мумкин.
[pic] [pic] [pic]
a) b) c)
1-расм.
Компютер графикаси ёрдамида ёйилмайдиган чизиқли сиртларни Auto CAD график дастури орқали ясалиш кетма-кетлигини кўриб чиқамиз (2-расм).
A [pic] [pic] uto CAD график дастурининг ишчи ойнасидаги панеллар устунидаги [pic] →(по сечениям) тугмасини босиб m, йўналтирувчи чизиқлар танланади (2,а-расм) ва ENTER тугмаси билан тасдиқлангандан сўнг экранда [pic] →меню чиқади ва менюдага (направляющие) ўналтирувчи танлаганидан кейин l чизиқ устига белгилаб ENTER тугмаси билан тасдиқланади. Натижада чизиқли сирт ҳосил бўлади (2,б-расм).
б)
2-расм.
Циклик сиртларни ясаш қуйидаги кетма-кетликда бажарилишини кўримиз (3-расм).
Сиртнинг асоси маълум бир ўлчамлар асосида ясалиб (3,а-расм), асоснинг маказидан перпендикуляр килиб тўғри чизик ўтказилади. Перпендикуляр тўғри чизикка асосдан юкорида асоснинг кўринишига мос кичикрок масштабга белгиланган ўлчамга жойлаштирилади (3,б-расм) (асосига мос бўлмаган кўриниш ва ўлчамларга чизилган юзалардан ва топографик сиртларни ҳам куриш мумкин) ва ясовчи чизик асосларга уринма килиб ўтказилади. [pic] →(по сечениям) функцияси оркали асослар ва перпендикуляр тўғри чизикнинг юкори учи белгиланиб ЕNTER тугмаси билан тасдиқланиб йўналтирувчи чизиқ танланиб ЕNTER тугмаси босилади.
[pic] [pic] [pic]
[pic]
3, в-расм.
3, в-расмда циклик сиртлардан ташкил топган гумбазсимон сиртнинг каркаси тасвирланган.
3, г-расмда циклик сиртлардан ташкил топган гумбазсимон сиртнинг жисм кўринишида тасвирланган.
3, г-расм.
Ю [pic] қоридаги кетма-кетликлардан фойдаланиб ҳар хил шакл ва ўлчамлардаги геометрик сиртларни ҳосил қилиш мумкин. Талабалар муҳандислик графикаси фанларида бажараётган график ишларни ҳам копмютер графгикасининг Auto CAD график дастуридан самарали файдаланишларини таклиф қиламиз.
Шу каби геометрик сиртланинг муҳандислик компютер графикаси ёрдамида бажарилиши талабаларнинг фазовий тасаввуруни ривожлатиради ва янгидан янги лойиҳаларни тузишлари ва улардан амалётга қўллашлари учун хизмат қилади.
Адабиётлар:
1. Ш. К. Муродов ва бошқалар “Чизма геометрия курси” Тошкент Молия-иқтисод 2008 й.
2. Р. К. Отажонов “Геометрик ясаш методлари” “Ўқитувчи” Тошкент 1965 й.
3. А. И. Маркушевич “Замечателний кривие” Москва 1978 г.
