«Тиилелгениң салюду» деп фестивальдың сценарийи
– Экии, эргим корукчулер! Силернин кичээнгейинерде Тиилелгенин 65 чыл оюн таварыштыр Хондергей ортумак школазынын оореникчилери бараалгап тур, адыш часкап уткунар-ла!
Эпизод 1. «Сактыылынар уруглар!»
Композиция «Чангыс чер чурттуг эки турачыларывыс»
Школада Тиилелгенин 65 чыл оюн демдеглеп эрттирип турар. Пионерлер шугум чыскаалында, фронтовик сактыышкын кылып турар.
Ожээтенге торээн чуртун бастырбас дээш
Олумдуве кезек коруп, тынын уттуп
Озуп орар салгалдары бистерни дээш
Ыдык чааже эки турачы аъттаныпкан.
Буткур боду хулердиве шилчий берген
Бугу кужу чоннуу болуп хуула берген
Бурзекей-даа тиилелгевис сылдызы бооп
Бугу чурттун ынак оглу болу берген.
«Тулчуушкунче бурунгаар!» – деп командылап,
Тура душпейн, шаап халдап кирип келгеш,
Дошкун каржы тулчуушкунга арткаарлавайн,
Дончут Куулар маадыр болуп бажын салган.
Чангыс хемнин суун ижип озуп келгеш
Чангыс черге тынын салыр ууле-чолга
Командири, ынак эжи Канчыыр биле
Кара-Сал Самнаар Чаваа оглу таварышкан.
Изиг оттуг дайын орту ооскээнде
Ынак эжи Часкал биле Кошкар-оол-даа
Ыдык чааже Ада-чурту камгалажып
Идегелдиг, бузурелдиг аъттанганнар.
Бурзекейнин взводунун повары бооп
Биче-оол Монгуш Дагба оглу томуйлаткан
Демир термоз тудуп алгаш, унгеп-союп
Дубно, Ровно хоорайларны хосташкылаан.
«Пар» деп улуг танкыларга удур тулчуп,
Байыр оглу Семис-оол-даа эрес-ле эр!
Берлинге дээр чула тулчуп тиилеп унгеш
Торээн чери Тывазынче чанып келген.
Танкызын башкарбышаан, чурттун сактып
Тырыкылай долгагылап тулчуп тургаш,
Сурмичи дээш тулчуушкунга
Сарыглар Канчыыр монге удаан.
Дарья Куулар чоокка чедир аравыска
Дайые соонда тайбын-ишти кылчып чораан
Дайын огу кыйбап эрткен эрес кысты
Тайбын ойде оодежоктар эндеп кааннар.
Улуг сержант Ооржак Комбуй
Ровно, Дубно хоорайларны хосташкаштын
Дайынчывыс шагда болуп ижин улап
Ур-ле чылда аравыска чурттап чораан.
Хары черге кара бажын салган-даа бол
Хосталганы чаалажып бергени дээш
Ха-дунма украин чон хунду тудуп
Тоогулуг шивээ черде монгежиткен.
Фронтучунун сактыышкыны
– Ада-чурттуң Улуг дайыны… Дайын... Бо коргунчуг сөстү кижи бүрүзү адаптарга угаан-сагышка, мээ-медерелге, каракка кара хөө дег хоранныг ыш, өлүм-чидим, ыы-сыы. Хан-чин,өжээн – килең чайгаар-ла каракка чуруттунуп келир.
Төогүге балалбас ис бооп артып калган. Төөгүнү балалбас ис бооп артып калган,
Ада-чурттуң дайынының үези 1941-1945 чылдар кижи бүрүзүнүң мээ-медерелинде быжыы-биле сиңниккен. Немец-фашистиг эжелекчилерниң бистиң чуртувусче оор езу-биле халдап киргени бистерге улуг согуг болган. Аңаа хөй чон балыглаттырып, амы-тынындан чарылган. Бо коргунчуг дайын үезинде бүгү чуртувус фашистерге дужуп бербези-биле тулчуп кирген бис.
Дайынны тиилеп, чаалап алганындан бээр, бо чылын 65 чыл ою болуп эртер. Бо дээрге барык бир кижи назыны хире узун үе-дир.
Мындыг хөй чылдар эртсе-даа чаңгыс чер чурттуг эки турачыларывыстын аныяк болгаш кыска төогүлүг оруктарын шериг херээнге маадырлыы-биле бараалгатканы биске, хөндергейжилерге, кажан-даа уттундурбас.
2. Танцы: «Аъдым» (Монгуш Аяна, Монгуш Айдын, Монгуш Аяс, Монгуш Хурешмаа, Сат Анета, Сат Айдын, Монгуш Сырга, Сат Шолбан)
Эпизод 2. «Тулчуушкун уезинде»
3. Дайын шолунде ийи эжишки дугайында коргузуг
Самнаар-оол балыгланган, Канчыыр-оол сөөртүп чоруур. Самнаар-оолду эптештир олуртуп каарга:
– Чаныксап тур сен бе, эжим? Чүге муңгарай берген сен?
– Чок, ынчалза-даа төрээн Тывамны, Хөндергейимни бодай бээримге, ак-көк хемнери, ак ааржы дег мал маганы караамга көстүп кээрге, ак шайын оран-таңдызынче өргүй чажып турар авайымны сактып кээр мен. А сен бодуң чаныксап тур сен бе, Самнаар?
– (ыгламзырай аарак) Мен бе? Мен төрээн Тывамны сактып келзимзе-даа, эш-өөрүмнүң хей-аъдын көдүрүп ыглаксаам кээр (кожамыктаар)
Хөндергейниң бажын ойда
Хөртүк харын чаап тур боор
Хөөкүй авам, мээң авам
Хөректээжин даарап ор боор.
Алдын-Алам чораан болза,
Алаак ишти долу ыйнаан.
Акыларым чораан болза,
Аал ишти долу ыйнаан.
– Эх, көктүг шыктыг Хөндергейимни! (Хомус уштуп эккелгеш, ойнай бээр)
Частыышкын дыңналыр.
– Че, эжим! Өлүрткен эштеривисти дээш өжээнивис негеп он-он, чүс-чүс фашистерни кыргый шавар бис. Бис шыдай-дыр.
4. Оолдар ансамбли. Ыры «Дайынчы салгал»
Дайынчы салгалдың ыры
Сөзү: Владимир Серен-оолдуу Аялгазы: Кенеш Бадыйныы
Эрткен дайын чылдарында
Экер-эрес ады унген.
Совет солдат дугайында
Чонда тараан мактал-ла хой.
Дошкун чылдар эзирлери
Тоолчургу маадырларын
Чаагай херээн салгап алган
Чалданыш чок чалыылар бис.
Хайыралыг Торээн чуртту
Камгалаар дээн ыдык чаага,
Кандыг эрлер амы-тындан
Харам чокка чарылбаан дээр.
Дидимнерге олум турбас
Дириглер дег чурттап артар
Чыскаалывыс одуруунда
Чыккыладыр базып чорлар
Оттуг чылдыр хуннеринин
Оруктары Берлин чедип,
Алдар бургээн тиилелгени
Аймак чонга монге шаннаан.
Толдеринер – амгы салгал
Толептиг бис, херек дизе,
Богун-даа бол, солдаттар бооп
Бомбурзектин тынын аар бис.
5. Танцы «Дээн-дээн» (2 класттын танцы болуу)
6. Чаңгыстың ыры: «Авам мени манап орар» (Монгуш Хурешмаа)
Сөзү: Аялгазы:
7. Танцы «Салгакчылар» (10-гу класстын танцы болуу)
Эпизод 3. «Торээн Тывам – сайзыра-ла!»
8. Фронтовиктин чугаазы
– Чаңгыс бичии суурдан, көктүг- шыктыг Хөндергейден, ол хире хөй эрес-дидим оолдар.кыстарның тайбың дээш демисежип чорааны биске улуг чоргаарал.
Хөй кезии акы-дуңма Украина черни чылыг дөжек кылып, төрээн суурунче, ажы-төлүнче· чоок кижилеринче ээп келбейн барганнар.
Ынчалза-даа дайынчыларнын төккен ханы, эрес-дидим чоруу халас барбайн, аныяк салгалдарга ак-көк аяс дээрни. Амыр-тайбың чуртталганы чаалап берген.
Силерниң аранардан тайбың үениң хөгжүлдезин тургусчур маадырлар хөйү-биле үнери чадап чок.
Бо кайгамчык Тиилелгевис бүгү чуртка уламчылап, салгалдарывыс дайынның уржуун корбейн. тайбын аас-кежиктиг чурттазын!
9. Финал танцы
– Бистин концертивисти кичээнгейлиг коргенинер дээш улуу-биле четтирдивис, байырлыг. Менди-чаагай!!!
«Тиилелгенин салюду» деп фестивальга Хондергей ортумак школазынын концерт программазы
Эпизод 1. «Сактыылынар уруглар!»
Композиция «Чангыс чер чурттуг эки турачыларывыс»
Бот-чогаал «Чангыс чер чурттуг эки турачыларывыс» Сат Шораана
Фронтучунун ролюнда Ондар Угедей
2. Танцы: «Аъдым» - 2-ги класстын танцы болууи
Эпизод 2. «Тулчуушкун уезинде»
3. Дайын шолунде ийи эжишки дугайында коргузуг
Киржикчилери: Сарыглар Канчыыр-оолдун ролюнда Куулар Айхан ,Самнаар-оолдун - Куулар Аяс.
4. Ыры «Дайынчы салгал» - оолдар ансамбли
Сөзү: Владимир Серен-оолдуу Аялгазы: Кенеш Бадыйныы
5. Танцы «Дээн-дээн» - 2 класттын танцы болуу
6. Чаңгыстың ыры: «Авам мени манап орар» Монгуш Хурешмаа
7. Танцы «Салгакчылар» - 10-гу класстын танцы болуу
Эпизод 3. «Торээн Тывам – сайзыра-ла!»
8. Фронтовиктин чугаазы
9. Финал танцы
