Аксы-Барлык суурнун МАНБОШ
Класс шагы: «Аваларны – алдын хүн дээр».
(Ог-буле кижизидилгезинге)
2 класс
Эге класс башкызы
Ооржак Чойгана Чарлыковна
Аксы-Барлык, 2015
Класс шагы: «Аваларны – алдын хүн дээр».
Сорулгазы:
Уругларга «ава», «ынакшыл», «эки сеткил» деп билиглерни билип алырын билиндирер. Культурлыг чугаага чанчыктырар.
Чугаазын, угаан-бодалын, сагынгыр-тывынгырын сайзырадыр. Билиин делгемчидер, сос курлавырын байыдар.
Тоолдарга даянып, авазын хундулеп билирин, анаа ынак, камныг, дузалап, карактап чоруурун хевирлеп, кижизидер.
Дерилгези: ава дугайында презентация, авалары-биле тырттырган уругларнын чуруктары азы аваларынын чуруктары, чурек чуруу, «Авамнын ынак чечектери» деп уругларнын чураан чуруктары, ИКТ, бичии бомбукаваларынга белекке бээр кылымал открыткалар, смайликтер.
Чорудуу:
Организастыг кезээ. Эге сос.
Цитаталарны номчунар:
Н.Островский
Ава – кайгамчыктыг эргим кижи. Оон ажаалын эгидип шыдавас бис.
М.Горький
Бугу делегейнин чоргааралы авалардан эгелээр. Хун чокта чечектер чечектелбес, ынакшыл чокта аас-кежик турбас, херээжен кижи чокта ынакшыл турбас, а ава чокта кижи турбас.
В.Сухомлинский
Бир эвес бичиинден тура аванын карактарынче коргеш, оон карактарында дувурелди азы амыр-дышты коруп ооренип албаан болзунза, - сен бугу чуртталганда мозу-будуш чок кижи бооп артып каар сен.
Кавайынга төлүн чайгап,
Аа сүдүн эмзирип,
Ажы-төлүн өөредип,
Ажыл-ижи өг-бүледе,
Амыр-дыш чок ава барда
Амыдырал хүн дег эргим.
- Богунгу клазывыстын шагында кымнын дугайында чугаалажыр-дыр бис, уруглар?
- Россия Федерациязынын бирги президентизи Б. Н. Ельциннин бадылаан чарлыы-биле 1998 чылдын январьнын 30-ден эгелеп , ноябрь айнын соолгу улуг-хунунде бугу Россиияда Авалар Хунун байырлаар аппарган.
- Бо чылын каштын хунунде Авалар Хунун байырлаар-дыр, уруглар? (Ноябрьнын 29-та.)
Беседа.
Ава… кижи бурузунун – бичии-даа, улуг-даа, аныяк-даа, улуг назынныг кижиге-даа, ава – чырык чер кырында эн-не эргим кижи болур. Ава кижиге чуртталганы бээр. Аванын сагыш-човаашкыны, чылыы, эргеледии, могаг-шылаг чок ажыл-ижи, шыдамыы, дувурели бистин торуттунуп келген хунувустен эгелээр. Оон хоюг уну, чымчак чылыг холдары бисти оожургадып, биске бузурелди берип, сергек болдуруптар.
Чаа торуттунге бичии чаш авазынын аа судун тоттур ээп алгаш, таамчыктыг удуй бээр. Авазынын эргим унун дуннааш, опеяа хулумзуруур. Кижи бирги базымны авазынын дузазы-биле базар. Бирги адаан созувус «авай».
Ава – чангыс болгаш солуттунмас кижи. Аванын уругларынга ынакшылы арыг, чаагай сеткилдиг, мерген-угаанныг, кызыгаар чок болгаш бергелерге торулбас чалданыш чок дидим.
Ава дугайында оореникчилернин шулуктерин дыннаары. ИКТ-биле ажыл. Презентацияны коору.
Оюн «Аванын ынакшылы кандыг бооп болурул?» (Оореникчилернин харыыларын самбырага бижиири.)
Оюн «Аванын ынакшылы болгаш хуннун чырыы чузу-биле домейил?»
(Самбырага аванын ынакшылынын хунун чуруур. Уруглар аваларынын хун дег чырык болгаш чылыг эки талаларын чугаалаар. Оларны херелдерге бижиир.)
- Бо чураан хуннун херелдеринден силерде кандыг эки чуулдер тыптып келген ышкаш-тыр, чугаалап корунерем, уруглар. (Рефлексиязы.)
- Аванар бажынынарже чанып кел чыдырда, кандыг состер-биле уткуп аар-дыр силер, уруглар? (Рефлексиязы.)
Тоолду номчуп бээр.
Чеди уруг.
Авазы чеди уруглуг турган. Бир катап авазы оглунга ужурашкаш, ол неделя эрткенде келген. Кажан авазы бажынынче кирип кээрге, уруглары авазын сагынганын чугаалааннар.
«Авай, сени мен, шыгын сагынган мак чечээ дег сактып турдум» - деп бирги уруу чугаалаан.
«Авай, сени мен, дамды суун манаан кургаан чер дег манап турдум» - деп ийигизи чугаалаан.
«Авазын манаан бичии куш оглу дег, ыглап турдум» - деп ушкузу чугаалаан.
«Арыга чечек чокта берге, менээ сен чокта берге чорду» - деп дорткузу сымыранган.
«Роза чечек шалын дамдызын дужээни дег, сени мен дужеп турдум» - деп бешкизи мындыг болган.
«Вишнялыг сад айлан-кушту харанган дег, мен сени харап-ла турдум» - деп алдыгызы чугааланган.
А седиги уруу чуну-даа ыыттаваан. Ол авазынын идиктерин ужулгаш, тазка буттарын чуур чылыг суг эккеп берген.
Тоолга хамаарышкан айтырыглар болгаш онаалгалар:
Чедиги уруу угбаларындан чузу-биле ылгалдыг болганыл?
Чуу деп бодаар силер: чараш чугаа чугаалаары чараш бе азы чараш чорук чараш бе?
Бодангаш чугаалап корунерем: тоолда уруг бурузу авазынга чуну кылып берип болур турган-дыр?
Силернин аванар шылай бээрге, силер чуну кылып турар силер?
(Самбырага ромашка чечээн чурааш, ортузунга «уруглар» деп сос бижиир. Уруглар аваларынга канчаар дузалап турарын чугаалаарга, ромашкага бижиир. Авазынга дуза чечээ болур.)
Оюн-харыы «Авамай». ИКТ. (Башкы айтырарга, оореникчилер харыылаарлар.)
Дан бажында кым менээ келгенил?
Авамай.
Кым: «Турар уе келди» - дээрил?
Авамай.
Кашаны кым хайындырып кааныл?
Авамай.
Мээн чажымны кым ооренил?
Авамай.
Бажын иштин кым ширбээн?
Авамай.
Кым мени чыткап, чассыткан?
Авамай.
Кым бичии чаштар каткызы чаптаар?
Авамай.
Кым делегейде эн-не эргим?
Авамай.
Р. Убай.
Аваларга хогжумнуг байыр. Ыры «Авамай».
Оореникчилер аваларынга кылган открыткаларын белекке бээр.
Болуктерге ажыл.
- Бодангаш, чугаалар корунерем: аванар аарый бергенде азы шылай бергенде, ажылында бир-ле бергедээшкиннер бар аппарганда канчаар дузалап болур силер?
- Кижи авазынга ынакшылын кандыг арга-биле коргузуп болурул?
- Бис ававыска ынакшылывысты коргузуп болур бис:
1-ги болукке – кылыглар (шимчээшкиннер-биле): дузалаар, куспактаар, …;
2-ги болукке – состер-биле: эки эргелелдиг состер: …;
3-ку болукке – бодал-биле: ававыс эки, оорушкулуг … сактыышкын, … .
Беседа:
Ынакшылдын состерин болгаш четтиргенивисти илереткен состерни ававыска орайтап калганда чугаалап турар бис. Ававыска эки, эргим состерни чугаалап чоруулунар. Частырыгны кым-даа кыыр. Ынчангаш аваларга буруувусту уезинде миннип, чугаалап чоруулунар. Аванарга бо хун болгаш кезээде ынак болунар. Аваларынарны бодунарнын эки ооредилгенер болгаш чедиишкиннеринер-биле оорттуп чорунар. Аванарнын силер дээш, кылган ижин унелеп, анаа толептиг болунар, уруглар. Бир эвес шын эвес чуве кылган болзунарза, «Буруулуг болдум, авай!» - деп чугааланар.
Чогаадыкчы ажыл.
1. Самбырага улуг чурек чуруур. Ол ава чурээ. Аванын чурээнде шыгжамырларны уруглар адаар. Чижээ: ынакшыл, эки сеткил, бузурел, ажылгыр чорук, бердинген чорук.
2. Аялга ырлап турда, уруглар карактарын шиип алгаш, авазынга бериксээн ынакшылынын боодал чечээн сагыштап коор. Боодал чечээнде кандыг чечектер барын чугаалааш, ону чуруур. (Белек чуруун авазынга бээрин сумелээр.)
Оюн «Уруглар болгаш авалар».
Уруглар долгандыр туруп алырга, башкы ортузунга туруп алгаш, чангыстап бомбук октавышаан айтырыг салыр. Чопшээрежип турар болза, тудуп алыр.
Чижек айтырыглар:
Авазы-биле сумележип болур бе?
Авазын сактып болур бе?
Авазын кээргеп болур бе?
Авазын мактап болур бе?
Авазынын ажыл-херээн сонуургап болур бе?
Авазындан хомудатпас дээш, шынын чугаалаарын чажырып болур бе?
Онаалга.
Ава дугайында чогаадыг, шулук чогаадып бижиир. (Ол кандыг чечекке домейил? Чуну кылырынга ынагыл? Ону чуу чуве оорттурул? Чуу чуве мунгарадырыл? Чуну канчаарынга силерни оореткенил? Чуу чувеге ооредиксеп турарыл?
Башкы:
Ажы-толун бодап, сактып
Ава чурээ кезээ шагда амыр-дыш чок.
Ава чурээ ажы-толун камгалаар дээш,
Алыс бодун камнавас-даа.
Шынчы, эки сеткилдиг бооп,
Аваларнын чуректерин камнаалынар!
Рефлексиязы.
- Чуу деп темалыг класс шагы эрттирдивис?
- Чаа чуну билип алдын?
- Чуу солун болду? Чуге?
- Кымнар эки харыылады?
- Бодунарнын класс шагында ажылдаанынарны смайликтер дузазы-биле унелеп корунерем, уруглар.
- Эки харыылаарынар дээш, улуу-биле четтирдим!
6
