Класс шагы : Мээн Тывам
Эпиграф: «Куш уялыг – кижи чурттуг»
Сорулгазы:
Уругларга торээн Тывазынын сулде демдээнин, тугунун, ыдык ырызынын дугайында таныштырып,билиндирер.
Уругларнын угаан-медерелин, сактып алыр чоруун эдип чазаары.
3. Сагынгыр, тывынгыр чоруун, дыл-домаан картанын, шулуктернин дузазы – биле сайзырадыр.
4.Торээн черин унелеп, хумагалап билиринге, чонунга ынак болурунга кижизидер.
Дерилгези: Тыванын тугу, куруне сулдези, картазы, улегер домактар,Тыва дугайында номнар делгелгези, ТСО, проектор, презентация, схема.
Чорудуу:
I.Орг кезээ.
II. Класс шагыны темазы, сорулгазы – биле таныштырар.
III.Тыва дугайынд ашулук,кыска беседа.
а) сулде демдек, тук, ыдык ыр- биле таныштырар.
IV. Физминутка.
V. Словарь – биле ажыл.
VI.Улегер домактар сайгарылгазы.
VII.Домактар чогаадыр.
VIII. Тыва дугайында шулуктер.
IX. Туннел.
–Уруглар, «Куш - уялыг, кижи - чурттуг» деп, анаа эвес чон чугаалажыр, а бистин тываларнын чурту чуу ийик? Шын-дыр, Тыва.
Тыва – дээрге дистинишкен бедик даглар ораны- дыр.
Тыва дээрге арыг – кылан шулураан суг эртинези.
Тыва дээрге дынгылдайлаан, ырлап-хоглээн топтуг чон- дур.
Тыва дээрге тоогузу байлак, ханы чоргаар чурт ол-дур.
Тыва Республика Азия диптин чурээнде турар, девискээринин хой кезиин менгилиг даглар ээлээн, чындыгыр кок оргулааштар, шынаа-шыктар, хоор-сарыг тараа чалгаан хову-шолдерлиг, янзы-буру унуштерлиг, куштарлыг,аннарлыг, тос чузун малы хову сынмас,каас чараш бойдустуг,байлак чуртувус.
Бис тыва дылдыг, тыва аймак сооктуг чон бис.Тыва чон шаг- тоогуден бээр кайгамчык мерген угаанныг, биче сеткилдиг, хундулээчел, топтуг- томаанныг чон бис.
2. Тыва Республика куруне сулде демдектиг, туктуг болгаш ыдык ырылыг.
Тыва Республиканын куруне сулдези.
Тыва Республиканын сулде демдээ беш адырлыг чечек хевирлиг. Оон кыдыгларын дескиндир алдыннап каан(сарыг), ак болгаш алдыннап каан (сарыг)оннерлиг шыйыгларлыг.Сулденин товунде ак-кок онде аъттыг арат кижи унуп орар хуннун херелдеринче уткуй шаап бар чыдар.Сулденин ундезин таваанда ак оннуг кадакта «ТЫВА» деп бижип каан.
Тыва Республиканын Куруне тугу кандыг оннерден тургустунган ийик? Шын-дыр.
Тыва Республиканын Куруне тугу ак- кок оннуг дорт булунчук пос болур.Туктун сывынын чанындан постун устуу болгаш адаккы уштарындан уш- булунналчак ак болгаш ак- кок оннуг куржаангылар чоруткан болур. Ак- кок оннуг куржаангылар уткужуп келгеш, туктун сывын дургаар, ООН ортузунга чоокшулаштыр чангыс оннуг апаар. Анаа чергелештир туктун устунден болгаш адаандан ак оннуг куржаангылар чоруткан болур. Туктун солагай талазындан устунден болгаш адаандан чоруткан уш- булунчугаш алдын (сарыг) оннуг болур. Туктун хемчээли калбаа 1 метр, узуну 2 метр болур.
Тыва Республиканын ыдык ыры.«Мен Тыва мен»-ырыны уругларга дыннадыр.
Ыдык ырынын авторлары Моолдун Баян-Олгуй аймаанынСэнгэл сумузунун чурттакчылары, Тыва аймак- сооктуг Окей Шанагаш биле Кан- Томур Сарыглар болганнар.Оларга Чазак Даргазы Шолбан Кара-оол чон мурнундан ооруп четтиргенин илереткеш «Тыва Республиканын алдарлыг ажылдакчылары» деп атты тывыскан.
3. Физминутка.
4.Словарь – биле ажыл.
Герб - сулде
Флаг - тук
Гимн – ыдык ыр
5. Тыва Республика ниитизи – биле 17 кожуунга хувааттынган (кожууннарны ададыр) Чурттакчы чонунун ниити саны 310 ажыг мун кижи (карта – биле ажыл).
Кроссворд: «Торээн черим»
1.Тыва Республиканын тову.
2.Тывада эн- не бедик дагнын ады.
3. Тывада эн-не улуг хемнин ады.
4.Чоон- Хемчик кожууннун тову.
5.Тыва дыл кырында уругларга чуу деп солун унуп турарыл?
5.Быжыглаашкын
1.Тыва дугайында кандыг шулуктер, ырылар билир силер уруглар?
2.Алдарлыг тыва чогаалчылар, тыва эртемденнер билир силер бе?
6.Тончу кезээ.
1.Чунун дугайында чугаалаштывыс,уруглар?
2. Сулде демдек,тук, ыдык ыры дугайында чуну билип алдынар, уруглар?
3. Орус дылда чуу деп адаар болду?
4. Кроссвордтан чуну бипип алдынар,уруглар?
5. Кижи торээн чуртунга кандыг болурул, уруглар?
Оскен торээн мээн-не чуртум
Оорушкулуг Тыва чуртум
Улуг чараш холдер – биле
Узун делгем хемнер – биле байлак чуртум.
Тыва чурту мээн-не чуртум
Тынып чорда хостуг чуртум,
Топтап бодап сактып кээрге,
Даглыг шолдуг чаагай чуртум.
Тыва кижи Торээн чуртун
Тыны –биле домей бодаар.
Арын-нуурун, чоргааралын
Алдынга–даа орнаар эвес.
Тывалар деп кымнарыл ол?
Тывызыксыг тоолчургу
Улуг – Хемнин унун чуртаан
Уран шевер улус чуве.
Тывалар деп кымнарыл ол?
Дынгылдайлыгэрес кежээ
Алды чузун малын малдаан
Ажыл-ишчи улус чуве.
Тывалар деп кымнарыл ол
Дыка эки, хундулээчел
Оремелиг тараа, быштаан
Оргуп салыр улус чуве.
«Торээн черин тоогузун оорен»
«Куш уялыг – кижи чурттуг»
МээнТывам.
Куш оглу каяа-даа ужар,
Кижи толу каяа-даа чоруур.
