Паэма «Сымон-музыка» — другі па велічьгні і значнасці пасля «Новай зямлЬ паэтычны твор Якуба Коласа. Пісаць яе аўтар пачаў яшчэ раней «Новую зямлю», як толькі выйшаў з турмы, ды трапіў за ўдзел у настаўніцкім з'ездзе. Там жа, за кратамі» узнікла і задума твора. Шсалася паэма доўга, з перапынкамі — чатырнаццаць га-доў. Праца над ёй была завершана ў тысяча дзе-вяцьсот дваццаць трэцім годзе. Аднак і гэта была не канчатковая рэдакцыя твора. Пазней Колас япгчэ перапрацоўваў паэму: нешта ўдакладняў, нешта мяняў, некаторым сцэнам было ўвогуле нададзена новае гучанне. Апошняе было звязана з тым, што за час напісання паэмы памяняўся светапогляд аўтара на некаторыя рэчы.

У аснове сюжэта паэмы — жыцце хлопчыка Сымона. Жыццё цяжкае, гаротнае, такое, якім маглі «пахваліцца» амаль усе сялянскія дзеці. Але Сымону было яшчэ цяжэй за астатніх, бо ён быў «не такі, як усе». Хлопчыка называлі дзіваком за тое, што ён любіў падоўгу гута-рыць з травою, з дрэвамі, з самім сабою. Яго цікавілі пытанні, над якімі ніколі не задумва-ліся астатнія дзеіц:

У яго быў свет цікавы, Свае вобразы, жыццё,
I ў душы яго ўсе з'явы
Сваё мелі адбіццё.
Ён і рэха сваё кліча
I размову вядзе з ім...
Меў яшчэ ён такі звычай —
Гаманіць з сабой самім.

Сымон нарадзіўся і рос таленавітым, духоў-на адораным хлопчыкам. Але забітасць яго баць-коў, як і ўсіх сялян таго часу, не дазволіла ім разглядзець у хлопчыку гэты божы дар. 3 Сы-монкі часта кпілі, папракалі недарэчнасцю. Аднак, нягледзячы на ўсе перашкоды, якія сустракаліся на жыццёвым шляху Сымояа, нікому не ўдалося вытравіць з яго цягу да пры-гожага, да музыкі, да мастадтва. У канцы паэмы апавядаецца аб тым, як Сымон са сваёй скрып-кай і каханай дзяўчынай Ганнай ідзе ў вандроў-ку, каб несці людзям прыгажосць мастацтва.

У вобразе Сымона Якуб Колас хацеў паказаць таленавітых людзей, якімі багата наша беларус-кая зямля, цяжкасці і перашкоды на шляху гэ-тых людзей. Паэт сцвярджае, што сапраўднае мастацтва выстаіць і будзе жыць вечна.

Побач з асноўнай — тэмай мастацтва — Колас апявае ў паэме прыгажосць свайго краю, харас-тво і непаўторнасць роднай прыроды. А яшчэ — |Смуткуе аб цяжкім лёсе сваіх суайчыннікаў:

Край мой родны! Дзе ж у свеце
Край другі такі знайсці,
Дзе б магла так, поруч з смеццем,
Гожасць пышная ўзрасці?
Дзе бы вобруку з галечай Расквітнеў багацтва цуд
I дзе б з долі чалавечай Насмяяліся, як тут?..