Праз смуту стагоддзяў, з пажаўцелых старонак летапiсаў паўстаюць перад намi велiчныя постацi сыноў i дачок беларускага народа, якiя пакiнулi важкi след у яго гiсторыi i культуры. Сваiмi справамi ўславiлi яны наш родны край, назаўсёды стаўшы людзьмi-легендамi. Гэта былi дзяржаўныя i культурныя дзеячы Беларусi Рагвалод, Рагнеда, Усяслаў Чарадзей, Ефрасiння Полацкая, Кiрыла Тураўскi i яшчэ шмат i шмат выдатных асоб. Аб iхнiм жыццi i справах на карысць Бацькаўшчыны мы даведваемся са старонак летапiсаў. Так, з "Аповесцi мiнулых гадоў" i "Полацкага летапiсу" вядома, што князем першай беларускай дзяржавы быў Рагвалод. Полацкае княства было тады даволi магутнай дзяржавай, i з ёй хацелi мець ваенны i палiтычны саюз многiя суседзi. Жыццё нашых продкаў часта праходзiла ў братазабойчых войнах з суседзямi. Аб адным з такiх эпiзодаў нашай гiсторыi расказваецца ў "Аповесцi мiнулых гадоў". Да дачкi Рагвалода Рагнеды прыслаў сваiх сватоў кiеўскi князь Уладзiмiр, аднак гордая палачанка адмовiла яму. Тады разгневаны Уладзiмiр пасылае на Полацк войска. У вынiку горад быў зруйнаваны, Рагвалод забiты, а сама Рагнеда трапiла ў палон i была вывезена ў Кiеў пад прымусам. Яна робiць замах на жыццё князя, аднак пасля няўдалае спробы была выслана пад Менск разам з сынам Iзяславам. Такой мужнай, незалежнай, гордай жанчынай была родапачальнiца ўсiх полацкiх князёў. У сярэдзiне XI ст. у Полацку княжыў унук Рагнеды Усяслаў Чарадзей. Менавiта пры iм беларуская дзяржава зазнала найвышэйшы росквiт, уздым. Дастаткова прыгадаць, што ў яго княжанне быў пабудаваны велiчны Сафiйскi сабор. У "Слове пра паход Iгараў" Усяслаў характарызуецца як чараўнiк, шчыры i працавiты князь, чалавек непакорнага духу i вялiкага розуму. Прыпiсваюцца яму i незвычайныя здольнасцi да чарадзейства. Гордай пераемнiцай добрых спраў i ўчынкаў сваiх папярэднiкаў была ўнучка Усяслава Чарадзея славутая палачанка Ефрасiння Полацкая, якая заслужыла добрую памяць i ўшанаванне за сваю ахвярнасць i самаадданасць народу. Па яе заказе дойлiд Iван пабудаваў сусветна вядомую царкву Спаса ў Полацку, а ювелiр Лазар Богша зрабiў славуты крыж - неацэнны помнiк, шэдэўр старажытнабеларускага мастацтва. Ефрасiння Полацкая пашырала пiсьмовае слова, уздымала свой голас супраць княжацкiх усобiц, братазабойчых войнаў. Яна стала адной з першых кананiзаваных жанчын на ўсходнiх землях, нябеснаю заступнiцай не толькi Полацка, але i ўсёй беларускай зямлi. Але не ў адным Полацку жылi тыя, хто складаё сёння гонар нашай нацыi. У сталiцы Тураўскага княства жыў славуты пiсьменнiк, мастак, прапаведнiк, царкоўны дзеяч Кiрыла Тураўскi, якога нашы продкi называлi Златавустам. Творы К. Тураўскага, у якiх уздымалiся праблемы духоўнай дасканаласцi суайчыннiкаў, пытаннi грамадска-палiтычнага жыцця, склалi залаты фонд старажытнай лiтаратуры. Яны на працягу многiх стагоддзяў карысталiся вялiкай папулярнасцю, памнажалiся i разыходзiлiся ў сотнях рукапiсных спiсаў. Гаворку на гэтую тэму можна працягваць бясконца. Можна прыгадаць сотнi i тысячы iмёнаў тых, хто паклаў "души своя" на алтар Айчыны. Але ўсiх iх аб'ядноўвае адно: дзяржаўныя i культурныя дзеячы мiнулага былi высакароднымi, моцнымi духам, смелымi i адважнымi людзьмi. Яны са зброяй у руках баранiлi ад ворагаў сваю Айчыну, гiнулi ў сечах за вольнасць Бацькаўшчыны, выдавалi кнiгi, будавалi храмы, зберагалi i ўзбагачалi нашу спадчыну. Яны былi дзецьмi свайго часу, пачаткам нашай гiсторыi. Mы павiнны помнiць пра iх, бо ў гэтых каранях i вытоках - наша сучаснасць i будучыня.